İŞLETME OKULLARINDA İŞLETMECİLİK TARİHİ EĞİTİMİ: TÜRKİYE VE DİĞER ÜLKELERİN KARŞILAŞTIRMASI

İŞLETME OKULLARINDA İŞLETMECİLİK TARİHİ EĞİTİMİ: TÜRKİYE VE DİĞER ÜLKELERİN KARŞILAŞTIRMASI 

Hasibe Aysan Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, hasibeaysan@gmail.com 

Anahtar Kelimeler: İşletmecilik Tarihi, Müfredat, Karşılaştırma, Nitel araştırma 

GİRİŞ VE ARAŞTIRMANIN AMACI 

İşletmecilik tarihi bir alt disiplin olarak, önceleri arşivi üzerinden bir firmanın sistematik incelenmesi (Kurt, 2016), daha sonraları ise bireysel firmaların tarihinden, iş sistemlerinin bütününe kadar, işletme geçmişimize ilişkin her şey olarak tanımlanmıştı (Kurt, 2016). Her ne kadar ülkemiz yazınında son yıllarda ilgi görmeye başlayan bir alan olsa da, farklı bağlamlarda alanın geçmişinin çok daha eskiye gittiği söylenebilir. Alan yazınında bugüne değin pekte değinilmeyen konulardan birisi işletmecilik tarihinin işletme okullarında ders olarak okutulması mevzuudur. Van Fleet ve Wren (2005)’e göre işletme okullarında işletmecilik tarihinin ders olarak yer alması çok eski bir gelenektir. Bu bakış açısına göre işletmecilik tarihinin işletme okullarında yer alması, sadece geçmişi anlamayı değil bugünün kritik sorunlarına daha kapsamlı bakabilmeyi de sağlar (Van Fleet ve Wren, 2005). Ayrıca alana yeni gelenlerin işletmecilik disiplinine daha çabuk alışmasını ve öğretim ve araştırma alanlarında hangi kaynakları daha çok tercih etmemiz gerektiğini de yine işletmecilik tarihi bilgisinin bize sağlayabileceği savunulur (Van Fleet ve Wren, 2005: 54). Diğer bir bakış açısı ise işletmecilik tarihinin daha rasyonel yöneticiler yetiştirilmesinde rol oynayacağı ve bu bağlamda ‘rasyonel yatırım ikliminin’ daha kolay oluşacağı yönündedir (Wright, 2010). Bazı çalışmalar işletmecilik tarihinin ders olarak okutulmasını o kadar elzem görür ki, geçmişte yaşanan olaylardan ders çıkarmanın bugün yaşanması olası pek çok krizi önleyebileceğini savunur (Adler, 2002). Öte yandan, işletmecilik tarihinin ders olarak işletme okullarının müfredatlarında yer almasını eleştirenlerde mevcuttur. Örneğin, Madansky (2008)’e göre, her ne kadar politika kurucuların işine yarasa da, sunduğu bilgilerin daha çok vaka analizlerine dayalı olması (Madansky, 2008: 556) ve genellenebilir istatistiki bilgilerin eksikliği işletmecilik tarihi disiplininin sübjektif, dolayısıyla zayıf yanlarını oluşturmaktadır (Madansky, 2008: 558). Van Fleet ve Wren (2005)’nin Amerika’daki üniversitelerde yaptığı anketlere göre de işletmecilik tarihinin ders olarak okutulma sıklığının düştüğü gözlemlenmiştir. Yerel yazınımızda ise işletmecilik tarihinin ders olarak okutulması konusunda herhangi bir araştırma ve çalışmaya rastlanmamıştır. Buna göre ben bu çalışmamda : (1) İşletme okullarında işletmecilik tarihi öğretiyor muyuz? (2) Öğretmeli miyiz? (3) Cevabımız evet ise nasıl öğretmeliyiz? Sorularının yerel yazında ilk kez sorulduğu, diğer ülkelerde bu sorulara aranan ve bulunan cevapların ülkemiz gerçekleri ile karşılaştırıldığı bir araştırma yapmayı hedeflemekteyim. Çalışmanın işletmecilik tarihi yazınına, tarihi neden ve nasıl öğretmeliyiz sorularına yanıt vererek katkı sağlamasını umuyorum.

YÖNTEM 

Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi kullanılacaktır. Buna göre, İşletmecilik tarihi dersinin diğer ülkelerdeki müfredat örneklerinin belirlenmesinde, Harvard İşletme okulunun 2012 yılında yayımladığı kılavuz (Friedman ve Jones, 2012) esas alınarak seçilen ülkelerdeki (Almanya, İngiltere, Amerika ve Japonya) üniversitelerden ismi ‘işletmecilik tarihi’ ya da ‘işletme tarihi’ olan derslere ait müfredatların 2019’daki güncel halleri ilgili üniversitelerin web sitelerinden edinilerek inceleme yapılacaktır. Yine Türkiye’deki İşletme Fakültelerinden müfredatında ‘işletmecilik tarihi’ ya da ‘işletme tarihi’ dersi bulunanlar tespit edilerek, ilgili derslerin içerikleri, ders çıktıları ve amaçları kodlanarak diğer ülkeler ve birbiri ile karşılaştırılacaktır. 

ÖN BULGULAR

 Yapılan ön doküman incelemesi ve kodlamalara göre Türkiye’de şuanda 3 tane üniversitede işletmecilik tarihinin ders olarak lisans, yüksek lisans veya doktora programlarının içeriğinde yer aldığı görülmüştür. Birinci üniversitede işletmecilik tarihi dersinin tamamlanmasının ardından öğrencilerden, işletmecilik tarihini öğrenmeleri ve bu konuda dünyadaki önemli gelişmeleri bilebilmelerinin ve işletmecilik tarihinden edindikleri bilgilerle geçmişte uygulanan modeller hakkında bilgi sahibi olup ve iş yaşamında bunları göz önünde bulundurmalarının beklendiği, müfredatta belirtilmiştir. Ayrıca öğrencilerin işletmeciliğin Türkiye bağlamındaki tarihsel gelişimini Cumhuriyet öncesi ve sonrası dönemi kapsayacak şekilde öğrenmeleri beklenmektedir. 

İkinci üniversitede ise işletmecilik tarihi hem lisans hem de yüksek lisans düzeyinde aynı müfredat içeriği ile okutulmaktadır. Buna göre, dersin içeriğinde ekonomik teoriler ve işletme tarihi birlikte anılmakta, işletmenin işlevlerinde yaşanan değişimler Almanya, Amerika ve Japonya bağlamlarında incelenmektedir. İşletme ve toplum ilişkisi ve Türk İşletme tarihi, küçük işletmelerin tarihsel hikâyelerini ve holding hikâyelerini içerir şekilde müfredatta yer almaktadır. Dersin temel amacı olarak, ‘bugünün birikimi ile geçmişi aydınlatma’ ve ‘geleceğe dair öngörüde bulunabilme’ olarak ifade edilmiştir. Üçüncü üniversitede ise öğrencilerin işletmecilik tarihini ve çeşitli iş sistemlerini açıklayabilmeleri, Endüstri devriminin etkilerini kavrayabilmeleri, iş sistemlerini milletler bazında açıklayabilmeleri (İngiliz, Alman, Fransız, Japon, İtalyan ve Amerikan gibi) ve Türk iş sisteminin tarihini açıklayabilmeleri dersin sonunda öğrenme çıktısı olarak belirlenmiştir. Ayrıca yerel bazı eski işletmelerin tanımlanması ders müfredatında yerini almıştır. Şuana kadar İngiltere’den bir ve Amerika’dan iki üniversitenin işletmecilik tarihi ders müfredatları incelenmiştir. Buna göre, Amerika’daki ilk üniversitede dersin ismi Amerikan İşletme Tarihidir. Dersin amacı klasik Amerikan işletmesinin ekonomik, sosyal, politik ve hukuki bağlamda geçmişinin ve gelişiminin incelenmesi olarak tanımlanmıştır. Müfredatın öğrenme çıktılarına göre, öğrencinin, dersin sonunda Amerikan işletmesinin geçmişini ve 19. ve 20. yüzyıllarda işletmelerin gelişimini etkileyen temel faktörleri açıklayabilir olması beklenmektedir. Ayrıca öğrencinin 20. yüzyıl ve 19. yüzyıl işletmelerini karşılaştırabilmesi beklenmektedir. Amerika’daki ikinci üniversitenin ders ismi işletmecilik tarihidir. Dersin amacı modern işletmenin doğuşunu anlamak ve bunu sosyal, ekonomik ve politik bağlamda açıklamak olarak tanımlanmıştır. Dersin özellikle 1860 sonrası işletmecilik tarihine odaklandığı görülmektedir. Amerikan Endüstrileşmesi, iş sistemlerinde makinalaşma ve sanayileşme, petrol krizi süreci ve sonrasındaki iyileşme ile büyük işletmelerin ortaya çıkışı karşılaştırma olmaksızın Amerikan işletme tarihi özelinde incelenmektedir. Son olarak, İngiltere’deki üniversitenin ‘İş’teki İngiltere’ ismi ile tanımladığı derste İngiliz çok uluslu şirketlerinin ortaya çıkış ve gelişim serüveninin diğer örgütsel formlarla (aile şirketleri gibi) ve politik bağlamla ilişkili olarak inceleneceği vurgulanmıştır. Öğrenme çıktısı olarak, öğrencilerin bugün karşılaştıkları işletme ve yönetim sorunlarına çok boyutlu düşünerek cevap arayabilmesinin amaçlandığı belirtilmiştir. Ayrıca işletmecilik tarihindeki kavram ve kuramların yönetim disiplininin diğer alanlarına uygulanabilirliğinin öğrenilmesi diğer bir öğrenme çıktısı olarak sayılmıştır. 

TARTIŞMA 

Araştırmanın ön bulguları başta sorduğum sorulara kısmen yanıtlar sunmuştur. Buna göre, işletmecilik tarihi ülkemizdeki işletme okullarında ders olarak henüz yaygın değildir. Bununla birlikte var olan ders müfredatları, yazında dersin genel faydalarından biri olarak kabul edilen, geçmişi kavrayarak bugünün sorunlarına kritik çözümler sunabilme amacının etrafında toplanmaktadır. Bununla birlikte diğer ülkelerin iş sistemlerinin ve işletme tarihlerinin Türk üniversitelerinin müfredatlarında genişçe yer bulduğu görünmektedir. İşletmecilik tarihini öğretmek için, geçmişi analiz etme yöntemi olarak, diğer ülke tecrübelerinin yerel tecrübelerin önüne geçmesi eğilimi olarak anılabilecek bu durum irdelenmeye değer olabilir. Bu durum diğer ülke müfredatlarında pek rastlanmayan bir durumdur. Yine yazında dersin olası faydaları olarak sayılan işletmecilik alanına yeni başlayanları alana alıştırma ve başvurulacak ana kaynakların belirlenmesi noktaları Türkiye’deki müfredatlar da dersin öğrenme çıktıları arasında sayılmamıştır. Araştırma kapsamında ders müfredatı incelenen Amerikan ve İngiliz üniversitelerinin daha çok yerel tecrübelere odaklandıkları görülmekle beraber dersin nihai amacını benzer tanımladıkları görülmektedir. Çalışmamın ilerleyen aşamalarında Türkiye’deki tüm üniversitelerin program müfredatlarını ve varsa işletmecilik tarihi dersi müfredatlarını analiz etmeyi planlamaktayım. Burada ortaya çıkan bir husus ise bu dersin müfredatta yer almasına gerek var mı sorusuna cevap bulabilmek için, birebir fakülte öğretim üyeleri ile mülakat tekniği kullanılarak veri toplanması olabilir. Böylece çalışma, sadece kuramsal olarak değil, yöntem olarak da evrilecektir. Diğer bir konu ise özellikle diğer ülkelerin müfredatlarında işletmecilik tarihi diye direk bir dersin var olmaması ve bunun yerine ‘İşletme modelleri’, ‘Kapitalizmin tarihi’ , ‘Buluşlar tarihi’, ‘Çin’deki iş sistemleri’ gibi daha özgül ve yerel isimler ile aynı müfredatı uyguluyor olmalarıdır. Bu durum doküman analizinde vakit ve veri kaybına neden olabilecektir. Henüz ilk aşamalarında olduğum bu araştırmamı, kuramsal ve yöntemsel olarak katkılarınız ile geliştirmeyi amaçlamaktayım.

KAYNAKÇA 

Adler, P. S. 2002. Corporate scandals : It ’ s time for reflection business schools. Academy of Management, 16(3):148–149. 

Friedman, A. W., & Jones, G. 2012. (Der./Ed(s).). Guide to Business History Courses Worldwide. Boston: President and Fellows of Harvard College. 

Kurt, M. 2016. İşletmecilik Tarihi : Özel Sayıya Giriş. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 45: 2–8. 

Madansky, A. 2008. Teaching History in Business Schools : An Outsider ’s View. Academy of Management, 7(4): 553–562. 

Van Fleet, D. D., & Wren, D. A. 2005. Teaching history in business schools: 1982-2003. Academy of Management, 4(1): 44–56. https://doi.org/10.5465/AMLE.2005.16132542 

Wright, R. 2010. Teaching history in business schools: An insider’s view. Academy of Management, 9(4): 697–700. https://doi.org/10.5465/AMLE.2010.56659887