Girişimcilik İş Fikri ve İş Fikrinin Yapılabilirlik Araştırması

Girişimcilik İş Fikri ve İş Fikrinin Yapılabilirlik Araştırması

Başlangıç Sorusu: Gloria ve Dalia kendilerine ait bir iş kurma konusunda oldukça heyecanlıydı. Harekete geçmeden önce,  Gloria yavaşlamaları ve iş süreci hakkında dikkatlice düşünmeleri gerektiğini anladı. “Delia, biliyorsun ki kendi işimizi kurmak gerçekten kolay değil. Biz bunu sınıfımızda konuştuğumuz zaman hocamız işe başlamadan önce dikkate almamız gereken birçok şeyin olduğunu söylemişti. Öncelikle bizim hangi konularda iyi olduğumuz ve neyi yapmak istediğimize karar vermemiz gerekmektedir. Sonrasında ise başarılı olmak için birçok araştırma ve planlama yapma ihtiyacı söz konusudur.” Hocalarının derste söylediklerini düşünürken, Delia derin bir nefes alır, “Bu girişimcilik, çok iş gibi görünüyor. Ne yapmamız gerekiyor sence?” der. Gloria ve Delia için işlerine başlamadan önce kendilerinin gerçek ilgi alanlarını belirleme ve ortaya çıkarma düşüncesi neden güzeldir? Greene, C. L., 21st Century Business Series, Entrepreneurship, Second Edition, South-Western Educational Pub., (2010) Sayfa:11

GİRİŞİMCİLİK KARARI VERMEK[1]

Prof. Dr. Muhan Soysal, ODTÜ’deki dersinin ilk bir ayında öğrencilerine ders konuları yerine “Tango” anlatmıştır. Tango hakkında bilinmesi gerekenleri genel çerçevede ifade eder ve konu hakkında kasetler izlettirir. Bir ayın sonunda ise öğrencilerine anlatmış olduğu konu hakkında sınav yapar. Öğrenciler genel çerçevede 90 ve üzeri not almıştır. İkinci hafta ise, öğrencilerin spor salonunda olması istenir ve burada bir uygulama sınavı gerçekleştirilir. Öğrenciler uygulama konusunda tecrübe sahibi olmadıkları için başarılı olamazlar. Prof. Soysal ise sınav sonunda şu cümleleri ifade eder (Akman ve Babaoğlu, 2011: 284-285)[2]: “Teoriyi bilmek onu pratikte uygulamak anlamına gelmez. Pratikle teori arasındaki fark, sizin beceriniz kadardır.”

Girişimcilik herkese göre olan bir kavram değildir. Bazı insanlar, başarılı bir girişimci olmak için gerekli niteliklerden yoksundurlar. Bazıları iş yapmak için gerekli yetenekten yoksundur. Girişimciliğin birey için doğruluğunu belirlerken güçlü ve zayıf yönlerin ortaya konulacağı bir özdeğerlendirme sürecinin gerçekleştirilmesi gerekmektedir.  Bu değerlendirme çeşitli yollarla yapılabilmektedir. Kişinin güçlü yönlerini yazmak ya da çevresine güçlü ve zayıf yönlerini sormak mümkündür. Ayrıca bireylerin yeteneklerini ölçen profesyonel testler de yaptırılabilir (Greene, 2010: 13).

 Girişimci olma eğilimindeki kişilerin kendilerine yöneltmeleri gereken çeşitli sorular vardır. Sarasvathy (1996), kişinin yaşantısının anlamlı olmasına yönelik istek, yaşamını kurguladığı hayal, beğenilme, büyüme, keşfedilme arzusunun derecesi, çevre ile olan ilişkinin boyutları, hayatında neşe ve eğlencenin konumu, farklı olma ve fark yaratma eğilimleri, insanlarla birlikte olma ve birlikte çalışma olma konusundaki isteklilik durumu, para kazanma ve kazanç bolluğu beklentisi, insanların kendisi hakkında düşünme biçimi, statü ve saygınlık arzu derecesi, hayat boyunca yapmayı ve öğrenmeyi istediği şeyler, iki, beş ve on yıllık gelecek projeksiyonu çerçevesinde yapmayı planladığı işler gibi birçok hususu sorgulaması gerektiğini ifade etmiştir (Sarasvathy, 1996: 11[3]’den Aktaran: Top, 2015: 191-192).

Girişimci olarak kendisinin durumunu öğrenmek isteyen birey, ilgi alanı, yetenek, girişimcilik avantajları ve girişimcilik dezavantajlarını değerlendirmelidir. Kendi işinin patronu olma, istediği işi yapma, yaratıcı olma, yüksek miktarlarda para kazanma gibi avantajlara sahip olmanın yanında; belirsiz ve düzensiz gelir elde etme, uzun çalışma saatleri, işe yönelik kararları kendilerinin vermesinden dolayı nihai sorumluluğu da üstlenme gibi çeşitli dezavantajların ortaya koyulması gerekmektedir (Greene, 2010: 14-15).

Girişimciliğe başlama sürecinde objektif bir bakış açısı ile durum değerlendirmesi yapılmalıdır. İş sahibi olmak herkes için uygun değildir. Bazı kişiler iş sahibi olmak için motivasyon ve istek sahibi iken, yetenek ve iş fikirlerini araştırma konusunda uygun bir zamana sahip olmayabilir. Yetenekler, ilgi ve kişisel niteliklerin dikkatli değerlendirilmesi kişi için en uygun olan işin belirlenmesine yardım edebilecektir.  Yetenekler kişilerin bilgi ve eğitimlerinin etkili kullanabilmesini ifade etmektedir. İlgi alanları, yerine getirildiğinde mutlu eden ve memnuniyet veren hususları ifade ederken, kişisel nitelikler ise, özellik ve karakter olarak bireyi rakipsiz yapmaktadır (Pinson ve Jinnett, 2006: 4)[4].

Değişimin ve küreselleşmenin hızlandığı, bilgi teknolojilerinin arttığı, bilgi işçilerinin yaratıcı yetenekleri ile uzmanlaştığı, iş gücünde çeşitliliğin yaşandığı, zaman ve mekân kavramlarının ortadan kalktığı dijital çağda bir senfoni orkestrası gibi olan girişimi yönetecek bir şef ile başarılı olacaktır. Herkesin elinde farklı enstrümanların ve aynı metinin olduğu bu orkestrayı yönetebilmek için gerekli bilgi ve becerilere sahip olmak gerekmektedir (Drucker, 1996: 216, Akt: İşcan[5] ve Naktiyok, 2005: 7)[6].

Girişimciler, iş kurmak için gerekli motivasyona sahip olmalıdır. Bunun için insanın bir davranışta bulunmasını sağlama, bu davranışı yönlendirme, sürdürme ve bu davranışı gerçekleştirmekten dolayı özel bir mutluluk duymak gerekmektedir (Tutar ve Altınkaynak, 2013: 70).[7]

Yeni iş için yatırım yapmadan ve süreci başlatmadan, bireyin işi yürütebilecek yeteneklere sahip olması, konuya yönelik gereken yardım ihtiyacının ve yardımın temin edilebileceği yerlerin belirlenmesi, bilinmesi gereken konuları öğrenmek için gereken zamana sahip olunması gibi cevaplanması gereken bazı sorular bulunmaktadır (Pinson ve Jinnet, 2006: 5). Kişi yardıma ihtiyaç duyduğu alanlardaki eksikliklerini ders alarak, personel istihdam ederek ya da danışmana müracaat ederek tazmin edebilir. İlgili alanlarda bir işte çalışarak tecrübe elde etmek, üniversite eğitimi almak, KOSGEB gibi kurumların eğitim ve seminerlerine katılmak eksikliklerin giderilmesine katkı sağlayacaktır (Pinson ve Jinnet, 2006: 5-6).

İş sahibinin kendi zayıf ve güçlü yönlerine baktığı gibi yatırım yapmadan ve işi kurmadan önce iş fikrinin güçlü ve zayıf yönlerine de bakılması gerekmektedir. Bir iş kurma konusuna karar verildiğinde bu işi yapabilmek için gerekli olan yeteneklere sahip olma, ihtiyaç duyulan yardım hakkında bilgi edinme, öğrenmek için gerekli zamana sahip olabilme, personel istihdam için gerekli parayı karşılayabilme, işe yönelik ilgi durumu, başarılı iş geliştirme için gönüllü olma, işin karşılanmayan bir ihtiyaca cevap verme durumu, işi destekleyecek yeterli müşteri talebi, piyasada yeterli rekabet edebilme becerisi, iş ile alakalı kar-zarar ya da bilanço gibi finansal ifadeleri anlayabilme, iş hayatı boyunca kullanılacak bir iş planı geliştirilmesi durumları sorgulanmalıdır (Pinson ve Jinnet, 2006: 5-6). Başarılı bir iş girişimi için bu soruların hepsine cevap verilmesi gerekmektedir. İş fikri araştırılmalı ve bireyin kişiliği ile geçmişine uygun olmalıdır (Pinson ve Jinnet, 2006: 7):

 

Kişisel Değerlendirme Çizelgesi

Yetenekler	İlgi Alanları	Kişisel Nitelikler	İş Fikirleri
Organize olma	Spor	İnsanlarla buluşmaktan keyif alma	Spor malzemeleri mağazası
Bilgisayar kullanma	Uçuş-Balık Avlanma	Bağımsız	Sınıfa ders verme
Yazma yetenekleri	Okuma	Özgüven	Sınıfa ders verme
Toplulukta konuşma	Açıkhava etkinlikleri	İyi çalışma etiği	Seyahat turları yönetme
İyi telefon yetenekleri		Öğrenmekten keyif alma	Spor köşesi yazma
İletişim becerileri		Karar alıcı

Kaynak: Linda Pinson, Jerry Jinnett-Steps to Small Business Start-Up_ Everything You Need to Know to Turn Your Idea into a Successful Business-Kaplan Business (2006) Sayfa:7.

Yukarıdaki Kişisel Değerlendirme Çizelgesi ile ifade edildiği gibi, girişimci bireylerin sahip oldukları yetenekler, ilgi alanları ve kişisel nitelikler iş fikri geliştirme sürecini etkilemektedir. Bu nedenle girişimciliği düşünen kişilerin kişisel potansiyellerini tespit etmelidir.

Ülkelerin zenginleşmesi ve kalkınması için girişimci bireylerin ve şirketlerin zenginleşmesi gerekmektedir. Çok sayıdaki başarılı girişimci ile başarılı ve büyük şirketlerin varlığına ihtiyaç duyulmaktadır. Sonuç olarak, ülkemizin zenginleşmesi için daha zengin ve daha fazla girişimciye, şirketlere ve daha hızlı şirket büyümelerine ihtiyaç duyulmaktadır (Kırım, 2007: 12)[8].

İŞ FİKRİ

Hiç unutmam, 1989 veya 90 yılıydı. Asıl işi yumurta ticareti olan bir tüccar, petrol işine girmeye karar vermişti. Galiba bir milletvekilinin tavassutuyla İstanbul'un dört yerinde petrol istasyonu kurmak istiyordu. Yaptığı fizibiliteye göre, iş % 400 kârlı gözüküyordu. Sanıyorum 500 bin dolar kadar bir ek sermayeye ihtiyacı vardı ve Sabri Ülker'in bu işe ortak olmasını istiyordu. Ben iyi bir iş yakalamış olma heyecanıyla dosyayı hemen Sabri Bey'e götürdüm. Şöyle beş dakika kadar inceledikten sonra, “biz bu işi yapamayız” dedi. Sebebini sorunca, “Çünkü, bu iş çok kârlı” dedi. Bir tuhaf olmuştum. Bu işi yapamayız çünkü çok kârlı! Sabri Bey'in ciddiyetini bilmesem benimle dalga geçiyor derdim. Kârlı iş iyi değil mi diye mırıldandım. “Kârlı iş herkese yaramaz oğlum. Biz % 5, % 10 kâra alışmış insanlarız. Yüksek kâr bizi bozar!” dedi. Donakalmıştım. Yüzümün hangi renge girdiğini tahmin edemem. Benim bu kadar üzülmüş yahut tuhaflaşmış olmama şaşıran Sabri Bey devam etti: “Sen petrol işinden anlıyor musun Mustafa? Hiç bu işi yaptın mı?” Hayır efendim. “Eee, ben de anlamıyorum. İş kötü giderse, paramız batar. İyi giderse, bizden bilmezler. Petrol kokusu iyi koku değildir. Sen bize, bizim işimizle irtibatlı dosyalar getir. Süt koksun, buğday koksun, kakao koksun!”.[9] Kaynak: Özel, M., Süt Kokan İşler Yapın!, Yenişafak, 2009, http://www.yenisafak.com/yazarlar/mustafaozel/sut-kokan-isler-yapin-15329

Girişimciler, kendilerini geliştirme ve sahip oldukları potansiyellerinin ortaya çıkmasını sağlamanın en iyi yolunun toplumsal yapı içinde önemli bir işlev gören işletmeler kurmaktan geçtiğine inanmaktadırlar. Bu yüzden böyle bir imkâna sahip olmak için uzun ve yorucu bir mücadeleye girişmektedirler. Girişimciler, yatırım yaparak kurdukları işletmeler vasıtasıyla, sahip oldukları fikirleri gerçekleştirme imkânı bulmaktadırlar. Böylece diğer bireylerle, işletmelerle, toplumla ve dünya ile ilişkiler kurmakta yeni şeyler öğrendiklerini ifade etmektedirler (Kaya, 2007: 50-51).

Başarılı olmak isteyen bir girişimcinin elindeki en değerli kaynaklardan birisi şüphesiz, iyi bir iş fikridir. İş fikrinin değişik kaynakları vardır. Yapılan araştırmaların sonuçlarına göre, iş kurmaya karar veren kişilerin %43’ü fikirlerini, çalıştıkları meslek ve endüstri alanında elde ettikleri deneyimleri sonucunda elde etmiştir. Uzun yıllar belli bir alanda çalışan kişiler elde ettikleri deneyimleri iyi bir iş fikrine dönüştürdükten sonra başarılı bir işletme kurabilirler (Karadal, 2014: 36).[10] İş fikrinin deneyim, bilgi-beceri ve fiyasadaki fırsatlar şeklinde üç temel kaynağı bulunmaktadır (Tutar ve Altınkaynak, 2013: 71).

Girişimciliğin ilk aşamasında bir iş fikri olması gerekir. İş fikri girişimcinin kendi geliştirdiği bir fikir olmak zorunda değildir. Müşteriler, iş arkadaşları, akranlar ve diğer çalışanlar gibi çeşitli kaynaklardan alınan iş önerileri girişim faaliyetine dönüşebilir. Ancak bir fikir, mevcut ve potansiyel müşterilerin, firmaların, girişimcinin ihtiyaçlarını karşılayacak nitelikte ise iş fikri olarak adlandırılabilir (Kaya, 2007: 102-103)[11].

İş fikirleri, girişimcilik niyetinin bir karar içeriğidir. Girişimcilik niyeti, işin kurulması öncesinde yapılması bir gereklilik olan iş planlarının hazırlanmasında bir durum saptamasıdır[12] (Top, 2015:169). Bir problemin çözüm önerisi, yenilik tasavvuru ya da fırsat olabilecek işlenmiş fikirlere iş fikri denilmektedir (Top, 2015:172). İş kurma ya da mevcut girişimleri geliştirme sürecinde, iş fikri merkezi bir rol oynamaktadır (Top, 2015: 174). 

Bir girişimci için piyasaya yeni bir mal ve hizmet sunma fikri, ancak piyasada bu mal veya hizmete talebin var olduğu veya kolayca talebin yaratılabildiği durumda iş fikri olarak kabul edilebilir. İş fikrinin başarılı olması için üretime dönüştürme imkânı sağlayacak iyi bir fırsatı yakalamak gerekmektedir (Kaya, 2007: 54-55). Günümüzde tüm kurumların, özellikle de girişimcilerin karşılaştığı en önemli husus, dalgalı, çalkantılı, karmaşık bir çevre içesinde sürdürülebilir bir iş fikrini nasıl yaratacakları, nasıl devam edecekleri ve kendilerini bu iş sürecinde nasıl değiştirecekleridir (Keçecioğlu, 1998[13]: 1; Akt: Top, 2015: 170-171).

İş fikri, girişimcinin geleceğine yön verecek önemli bir unsurdur. Sony’nin kurucusu Akito Morita’nın iş fikrini gerçekleştirme konusundaki çabası dikkaye değer bir örnektir. Eşsiz bir mal üreterek servet kazanmak için ilk ses kayıt cihazını piyasaya sürerken insanların ilgi duymasına rağmen ürünü pahalı bularak satın almadıklarını esefle görmüştür (Morita, 1987: 71; Akt: Özel, 2016: 112)[14]. Ürünün tercih edilmemesi hüzünlendirmiş ama müşteriye ürünün değerini anlatabilirse durumun değişeceğini düşünmüş ve bu doğrultuda mahkemelerde sanık ve tanıkların seslerinin kaydedilmesi, okullarda İngilizce öğretirken ses kaydının yapılması gibi tanıtım uğraşları sonucunda sipariş almaya başlamıştır. Ulusal düzeydeki uğraşların yanında uluslararası pazarlara da eş zamanlı olarak yayılma çabası sonucunda Sony, günümüzde 50 milyar dolar civarında yıllık satış değerine ulaşmıştır (Özel, 2016: 112-113).

İş fikrinin iç ve dış çevre tarafından hemen desteklenmemesi, bu fikrin yanlış olduğu anlamına gelmemektedir. Bu durumu Henry Ford’un 1903 yılında yaşamış olduğu süreç oldukça iyi anlatmaktadır. Otomobil üretimi için kredi istediği banka müdürü tarafından “otomobillerin geçici bir moda olduğu, at arabalarının ise sürekli olarak kullanılacağı” gerekçesi ile reddedilmiştir. Ford ise, “ileride at arabalarının birgün ortadan kalkacağına ve otomobillerin heryerde kullanılacağına olan inancını” ifade eder. Karşılaştığı çeşitli zorluklar nedeniyle beş defa iflas etmesine rağmen Ford, otomotiv sektörünün öncüsü olmayı başarmıştır (Çakırer, 2013: 51)[15].

Başarılı bir girişimci olabilmek için önemli ve inovatif fiziksel bir ürün, hizmet ya da bilgi arzının olması gerekmektedir.  Ortada bir ürün olmadan başarıyı etkileyen faktörlerin hiçbir önemi yoktur (Aulet, 2013: 22)[16]. Yaşanan teknolojik süreç ile birlikte internet üzerindeki Zettabyte (1 Zettabyte = 1099511627776 Gigabyte) boyutlarında online veri, fotoğraf, video vb. unsurların analiz edilebilmesi ve ticari faaliyetlerde kullanılması gibi çok farklı süreç değişimleri yaşanmıştır. Büyük Veri (Big Data) kavramı ile ifade edilen bu olgu, girişim değerine çevrilebilecek fikirleri oluşturma sürecinde önemli bir konumda yer almakta ve Silikon Vadisi dâhil birçok yerde dikkatleri üzerine çekmektedir (Davenport, 2014: 8-9). Ayrıca, perakende, seyahat ve taşımacılık, telekomünikasyon, medya ve eğlence, finansal hizmetler gibi sürekli bir değişim içerisinde olan alanlarda yeni iş fikri geliştirme ve uygulamaya imkân sağlamaktadır (Davenport, 2014: 12).[17]

İş fikri oluşturma bir vizyon işidir. Gelecek birkaç yıl içinde, gelişim veya iyileşmenin gerçekleşme durumunu düşünmek ve yeni özellik ya da kullanım şekli ilave etmenin olabilirliğini araştırmak gerekmektedir. Düşünülen işin, ürün, hizmet veya ticaret yelpazesini genişletme olanağı da bu aşamada araştırılmalıdır (Tutar ve Altınkaynak, 2013: 72).

İŞ KURMA SÜRECİNDE İŞ FİKRİNİN ROLÜ

Girişimcilerin iş kurma sürecinde iş fikri ile alakalı olarak izlemesi gereken bazı adımlar bulunmaktadır. Bu adımlar, güçlü bir isteğe sahip olma, motivasyon, geçerli bir iş fikri oluşturma, çalışma programı hazırlama, iş fikrinin ön değerlendirmesini yapma ve iş fikrinin yapılabilirlik araştırmasını yapma, iş planı hazırlama, yatırım yapıp işletmeyi kurma ve işletmeyi sürekli yenileyerek geliştirme yer almaktadır (Şanlı ve Şahsuvar, 1999: 4-12[18]; Akt: Kayan, 2007: 57).

İş fikrinin iş kurma sürecindeki rolü konusunda önemli örneklerden bir tanesi, Nicholas Hayek’in uygulamalarıdır. Swatch markasını geliştiren Hayek, ürünün müşteri ile duygusal bir bağ kurma yeteneği, düşük fiyattan yüksek fiyata doğru bir ürün piramidi oluşurabilme, ürün piramidindeki kârı koruyabilmek için tampon bölge geliştirebilme hakkındaki sorulara verdiği yanıtlar ve bunları uygulamaya geçirebilme becerisi sayesinde 1980’li yıllarda İsviçre saat sektöründe yaşanan kriz döneminde Japon saatleri karşısında başarılı bir sonuç elde etti (Özel, 2016: 18-20). Hayek, 1920’li yıllarda General Motors’un yöneticisi olan Alfred Sloan’ın farklı gelir gruplarına hitap edebilecek bir ürün hiyerarşisi kurma yöntemini hayata geçirerek gelir seviyesinin en alt grubundan en üst grubuna kadar hitap edebilecek marka grupları oluşturdu. Ucuz ve çok sayıda saat satarak, Japonların yenilikçi ve ucuz tasarımlarının karşısında dik durabilme ve bu ürünleri alan gençlerde marka bağımlılığı oluşturarak üst gelir grublarına geçtiklerinde de tercih edilebilmeyi amaçlamış, başarmış ve tam bir Swatchmania doğmasını sağlamıştır. Bu süreçte doğru soruları sorarak doğru cevapları elde etmiştir (Özel, 2016: 19: 21)[19].

İŞ FİKRİ OLUŞTURMA

Girişimcilerin hangi işi faaliyete geçirecekleri konusunda nasıl karar verdikleri merak edilmektedir. Yeni bir fırsat ya da yeni bir fikir gördüklerinde harekete geçmektedirler. Fikirler yaratıcı düşünceden gelen kanı ya da kavramlardır ve birçok farklı kaynaktan gelebilmektedir (Greene, 2010: 17). İş fikrinin farklı olması ve diğerlerinden ayırıcı özelliklerinin olması gerekmektedir. Arkadaşlar ile ortak kurulan girişimlerde girişime katkı sağlayacak olan farklılıklardır (İzgören, 2014: 125)[20].

İş fikri oluştururken, işin sevilen ve iyi yapılabilen bir iş olmasına ve iş fikrinin piyasada bir ihtiyaca cevap verip vermeyeceğine dikkat edilmelidir. Bu anlamda “sizi mutlu eden işi yapın” ve “kendinize karşı dürüst olun” özdeyişleri iş fikrine oluştururken dikkate alınmalıdır (Boone ve Kurtz, 2011: 200).

Mucit bir girişimci yeni bir ürün geliştirebilir ya da var olan bir ürünü iyileştirebilir. Şimdi eski bir atasözünde ifade edilen “bir ihtiyaç bul ve onu karşıla” (find a need and fill it) zamanıdır. Yeni ürünler genel olarak bir hayal gücünden ortaya çıkmaktadır. Yeni bir şeyin düşünülmediği takdirde var olan ürünlerin geliştirilmesi gündeme gelmektedir [Pinson ve Jinnett, 2006: 3).

İş fikri oluştururken, girişimcinin ilgi alanları, yetenekler, değer ve inançlar, hedef ve hayaller, yapmayı sevdiği ve sevmediği işler ve iş deneyimlerinin dikkate alınması; henüz piyasada olmayan, gelecekte ihtiyaç duyulabilecek ürünleri tanımlayabilecek demografik ve ekonomik trendler hakkında bilgi edinmek için gazete ve dergilerin takip edilmesi; mevcut mal ve hizmetlerin iyileştirilecek yönlerinin aranması; girişimcinin isteği ile uyuşan ve kâr potansiyeli sunan bir işte karar kılınması; iş fikrine yönelik, kârlılık, müşteri ve pazar analizleri yapılması; işletmenin yer alacağı sektör, ürün veya hizmet ve rakipler hakkında bilgi edinilmesi gibi hususlara özen gösterilmelidir (Boone ve Kurtz, 2011: 196).

Girişimci, yılsonu itibari ile ulaşmak istenen satış miktarı, satış tutarı, pazar payı, personel sayısı, üretim miktarı, eğitim programı sayısı ve bilanço gibi çeşitli alanlarda bir amaç belirlemelidir (Koçel, 2015: 195).  Amaçlar, planları izleme ve takip etme imkânı vermektedir.  Amaçlar, özel (specific), ölçülebilir (measurable), ulaşılabilir (attainable), gerçekçi (realistic) ve zamanlılık (timely) gibi özelliklere sahip olmalıdır. Bu özellikler, İngilizce karşılıklarının baş harflerinden oluşturulan bir kısaltma ile “SMART” şeklinde ifade edilmektedir. SMART yaklaşımı ile istenilen yönde hareket etmek ve sonuç almak mümkün hale gelecektir (Green, 2010: 20):

SMART AMAÇLAR
Özel (Specific)	Amaçlar özel olmalı ve “Ne?” ve “Nasıl?” sorularına cevap vermelidir.
Ölçülebilir (Measurable)	Amaçlar ilerlemeyi ölçebilecek yolları tesis etmelidir.
Ulaşılabilir (Attainable)	Amaçlar ulaşılabilmekten çok uzak olmamalıdır.
Gerçekçi (Realistic)	Amaçlar girişimcinin yapmak istediği işleri temsil etmelidir.
Zamanlılık (Timely)	Amaçlar gerçekleştirilecekleri bir zaman aralığına sahip olmalıdır.
Amaç	Kendi işimi kurmak için daha fazla öğrenmeliyim.
SMART Amaç	Kendi hazıryemek firmamı kurmak için KOSGEB’den ve üç adet yerel hazıryemek firması sahibinden ay sonuna kadar bilgi alarak işim hakkında daha fazla öğreneceğim.

Bir girişimde bulunmadan önce finansal amaçların belirlenmesi gerekmektedir. Bu amaçlar borçların ödenme hızı ve elde edilmesi gereken gelir miktarını da kapsamalıdır.  Büyük miktarda bir kazanç elde etme amacı erken bir zamanda öngörülüyor ise, hayal kırıklığı yaşanması muhtemel bir durumdur. İş yaparken büyük kazanç elde etmek ve iyi bir kurum haline gelmek genelde zaman almaktadır. Bu nedenle, SMART niteliklerine sahip olan maddi amaçların belirlenmesi gerçekçi bir plan hazırlamaya ve kâr elde etmeye yardımcı olacaktır (Green, 2010: 21).

Fikirden sürdürülebilir bir iş yaratmak için, pazarda fikrin geçerliliğini ifade eden fizibilite çalışması yapmak ve girişim ile ortaya çıkabilecek riskleri değerlendirmek lazımdır. Ayrıca detaylı bir strateji geliştirerek bu organizasyonun şimdi ve gelecekteki şeklini öngörmek, yeteneklerini tespit etmek ve olabilecek aktiviteler, gelirler, amaçlar, hedefler ve standartların tanımlarını yapmak gerekmektedir (Lowe ve Marriott, 2006:  319)[21].

Yeni iş fikri oluşturma sürecinde sıklıkla kullanılan kaynaklar genel olarak fırsatlar, müşteriler, var olan ürün ya da hizmetler, hobiler ve ilgi alanları, geçmiş tecrübeler, keşif veya buluşlar, dağıtım kanalları, hükümet, araştırma ve geliştirme şeklindedir (Hisrich vd., 2008: 140; Greene, 2010: 17-19;  Pinson ve Jinnett, 2006: 9).

Fırsatlar

 İnsanlar sıklıkla pazarda eksik olan, karşılanması gereken ihtiyaçlar konusunda araştırma yapmaktadır. Bu araştırmayı yürütürken yeni iş fırsatlarının bulunması umulmaktadır. Bazı girişimciler girişimcilik sürecinde temel olabilecek iş fırsatlarını görme yeteneğine sahiptir.  Bir iş fırsatı girişimci için büyük oranda karşılanmamış bir ihtiyaca cevap verme, yeterince satış yapma ve kâr elde edebilme imkânını sunabilmektedir. Bu süreçte önemli olan faktörlerden bir tanesi de girişimci uyanıklık ve network oluşturmaktır (Hisrich vd., 2008: 152).

 

Bir girişimcinin bir fırsattan kazanç sağlayabilmesi için fırsat penceresinin açık olması gerekmektedir. Fırsat penceresi bir firmanın gerçekçi biçimde pazara girme zamanını ifade eden bir metafordur. Pazar yeni bir ürün için kurulmuş ise fırsat penceresi açık anlamına gelmektedir. Pazar büyük iken firmalar kârlı bir konum tesisi için çaba harcarlar. Pazar olgunlaştıkça fırsat penceresi kapanmaktadır. Bu konuda örnek olarak internet arama motorlarınını serüveni verilebilir (Barringer ve Ireland, 2012: 43).  Yahoo 1995 yılında ilk arama motoru olarak ortaya çıkmış ve sonrasında pazar hızlı bir büyüme gerçekleştirmiştir. Lycos, Excite, AltaVista ve diğer markalar piyasaya çıkarken 1998 yılında ise Google pazara girmiştir. Günümüze gelindiğinde arama motoru pazarının olgunlaştığı ve fırsatlar pencesinin daha az belirgin olduğu görülmektedir. Şimdilerde, mevcut rakiplerine yönelik zorlayıcı avantajlı bir teklifle piyasaya giriş olmaz ya da niş (niche) bir pazara odaklanılmaz ise yeni bir arama motoru girişimi çok zor olabilir. Microsoft’un arama motoru olan Bing pazar payının %27’sini Google gibi pazarda %68’lik bir paya sahip olan rakibi ile kafa kafaya girdiği çetin rekabette başarılı olması sayesinde elde etmiştir (Barringer ve Ireland, 2012: 43-44).

 

Cazip iş fırsatları bulunduğunda başarı için en uygun olan unsurların belirlenmesi gerekmektedir. Her iş fırsatını değerlendirirken, işin sosyal yapıdaki pazarı ve bu ürün ya da hizmeti insanların satın alma durumu sorgulanmalıdır (Greene, 2010: 19). İş kurma ve büyütme süreçleri önemli bir karar verme işidir. Bu konuda atılacak adımlar, yeni bir marka ile iş kurma, var olan bir işi satın alma ya da franchise şeklinde üç alternatiften oluşmaktadır. Karar vermeden önce her alternatifin avantaj ve dezavantajları dikkate alınmalıdır (Pinson ve Jinnett, 2006: 9).

 

Girişimciler için fırsatları artıran çeşitli faktörler vardır. Bunlar, küreselleşme, bilişim teknolojileri, eğitim, demografik ve ekonomik trendler şeklindedir. Küreselleşme, ürünlerin deniz aşırı satılması, çalışan yetenek havuzu kurulması gibi imkânlar sağlarken, bilişim teknolojileri hızlılık, etkinlik, geniş anlamda ürünün takip ve satışı gibi konularda yeni fırsatlar sunmaktadır. Eğitim aracılığı ile girişimcilik ve işletmecilik üzerine eğitim alma olanakları gelişmiştir. Nüfusun yaş ve cinsiyet olarak dağılımı ise girişimcilere yeni fırsatlar sunabilmektedir (Örücü, 2013: 10).[22]

Şekil 1:Fırsatları Belirlemek İçin İzlenebilecek Üç Yol

Trendleri  Gözlemleme

Fırsatları belirlemek için izlenecek ilk yaklaşım, trendleri gözlemlemektir. Fırsatları takip için en önemli trendler, ekonomik, sosyal, teknolojik, politik eylem ve düzenlemelerdeki değişikliklerdir. Girişimci ya da potansiyel girişimci olarak çevredeki değişimlerin farkında olmak önemlidir (Barringer ve Ireland, 2012: 44). Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi, trendler ile fırsatları belirleme arasında bir ilişki söz konusudur (Barringer ve Ireland, 2012: 45):   

Tablo: Trendler ve İş Fikri İlişkisi

Kaynak: Barringer, B.R., Ireland, D., Entrepreneurship Successfully Launching New Ventures 4th Edition, Pearson Education Inc., 2012, Sayfa: 45.

Ekonomik Güçler

Ekonomik trendleri anlamak iş fikirleri için olgunlaşmış alanlarla, sakınılması gereken alanları belirlemeye yardımcı olmaktadır. Ekonomi güçlü olduğunda insanlar daha fazla para sahibi olarak isteğe bağlı olan ürünleri de satın almak isteyeceklerlerdir. Bu gibi durumlarda yeni girişimler için fırsatlar da yer almaktadır (Barringer ve Ireland, 2012: 45-46).

Sosyal Güçler

Sosyal güçlerin trendler üzerindeki etkisini ve yeni ürün, hizmet ve iş fikirlerini nasıl etkilediğini anlamak fırsat tespit çalışmasının bir temel bir parçasıdır. İnsanların davranışlarını ve önceliklerini nasıl belirleyeceklerini değiştiren sosyal trendler, ürün ve hizmetlerin üretim ve satışını etkilemektedir. 1946-1964 tarihleri arasında doğan Baby Boomers (bebek patlaması)[23] kuşağının yaşlanması, X kuşağı, Y kuşağı ve sonrasında da tablet ve akıllı telefon kuşağı olarak ifade edilen Z kuşağının istihdam sürecine dâhil olması, işgücünün çeşitlenmesi, insanların Facebook, Twitter gibi sosyal ağlara ilgisinin artması, cep telefonların ve uygulamalarının çoğalması, sağlığa ilginin artması, temiz enerji çeşitlerine (güneş, rüzgâr ve yeşil vb.) yönelimin artması, yeniden eğitim alarak yeni iş bulan insanların sayısının artması, sağlıklı gıda ve yeşil ürünlere olan ilginin artması değişime neden olan sosyal trendlerden bazılarıdır (Barringer ve Ireland, 2012: 46, Çatalkaya, 2014: 18-21).

Teknolojik İlerlemeler

Teknoloji, birçok konuda iş fırsatlarını belirleme sürecinde kilit rol oynamamaktadır. Kilit rol oynayan husus, temel ve değişen ihtiyaçlara yardım etmek için teknolojinin nasıl kullanılabileceğini ortaya koyabilmektedir (Barringer ve Ireland, 2012: 48). Tarım, sanayi, tıp, ulaşım ve iletişim teknolojilerinde yaşanan ilerlemeler sayesinde yeni ve farklı birçok iş alanı ortaya çıkmıştır. Dijital ortama yönelik web sitelerini arama motorlarında öne çıkarma, web tasarım, blog yazarı olma, internet reklamcılığı (Google AdSense vb.), web içeriğinin güvenliğini sağlama gibi çeşitli dijital mecralara yönelik iş fikirleri geliştirilebilmektedir. Bütün bu gelişmeler bazı iş alanlarının sona ermesine neden olurken, bazı iş alanlarının da doğuşunu ifade etmektedir. Günümüzde sıklıkla karşılaşılan SEO (Search Engine Optimization-Arama Motoru Optimizasyonu[24]) uzmanlığı gibi iş alanlarının çeşitlenerek artacağı beklenmektedir.

Yakın gelecekte bu anlamda yaygınlaşacak bazı işalanları, mobil uygulama tasarımı ve yazılımı, içerik geliştirme, işveren markası (çalışanlara hitap eden insan kaynakları birimi), perakende yönetimi, e-ticaret, dijital iletişim, trend analizi, tıp, kent çiftçiliği, genetik mühendisliği, astronomi ve uzay mühendisliği, nesne network uzmanı, yenilenebilir enerji danışmanlığı, yenilenebilir enerji mühendisliği, karbon vergi danışmanlığı, rüzgar enerjisi uzmanlığı şeklinde sıralanabilir (Çatalkaya, 2014: 139-148). 

Siyasi ve Düzenleyici Değişimler

Siyasi ve düzenleyici değişimler de fırsatlar için kaynak sağlamaktadır. Ülkeler ya da bölgeler arası kurulan ittifaklar, imzalanan anlaşmalar yeni iş alanlarının doğmasına neden olmaktadır. Aynı şekilde ülkeler arasında yaşanan siyasi anlaşmazlıklar da birçok iş alanının kapanmasına neden olabilmektedir.

Ulusal düzeyde de siyasi yetkililerin ve devlet kurumlarının kararları girişimcileri etkilemektedir. Siyasi olarak benimsenen devletin müdahaleci olması ya da olmamasına yönelik görüş girişimciliğe sağlanacak olan desteğin biçimine yansıyacaktır. Güney Kore ve Tayvan gibi ülkelerde girişimcilerin ulusal amaçlar doğrultusunda hareket etmeleri için yapılan müdahaleler piyasa ekonomilerinde devletin oynaması beklenen rolden çok daha fazlasıdır. Türkiye dâhil birçok toplumda girişimcilik faaliyetleri ile devlet arasında sıkı bir bağ bulunmaktadır (Buğra, 2013: 10-20)[25]. Ayrıca, yapılan girişimcilik alanlarının ya da iş fikirlerinin meşruiyetini sağlama konusunda temel güç unsurlarından birisi de devlettir. Aynı zamanda alanın düzenleyicisi de olan devlet, kurumları aracılığı ile girişimcilik faaliyetinin yasallığına yönelik kararını topluma ilan ederek, girişimcileri sosyal destek ve müşteri kitlesini kaybetme riskiyle karşı karşıya bırakmakta ve meşruiyet krizine sebep olmaktadır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın et ürünü, süt ürünü, bal, zeytinyağı, alkollü içecek ve tahin gibi gıda ürünlerinde taklit ve tağşiş[26] yapan işletmeleri ifşa etmesi bu konuda verilebilecek güncel bir örnektir (Yılmaz vd., 2016: 8)[27].

 Aşağıdaki tabloda trendlerin değişimi ile elde edilen fırsatlar ve avantajlar gösterilmektedir (Barringer ve Ireland, 2012: 49):

Tablo: Trendlerde Yaşanan Değişimler ve Oluşan Yeni İş ve Ürün Fırsatları

Kaynak: Barringer, B.R., Ireland, D., Entrepreneurship Successfully Launching New Ventures 4th Edition, Pearson Education Inc., 2012, Sayfa: 49-50.

Problem Çözme

Fırsatları belirlemek için izlenmesi gereken yollardan bir tanesi de problemleri çözmektir. İş fikirlerini elde edebilmek için problemlerin belirlenmesi gerekmektedir. Bu nedenle bazı firmalar hayatında problemle karşılaşan kişilerle problemlerin çözümlerinden iş fırsatı elde ettiler (Barringer ve Ireland, 2012: 58). Öncelikle askeri alanda isminden söz ettiren, sonra da sivil hayatta yerini alan İnsansız Hava Araçları (Drone) vasıtasıyla girişimciler, güncel bazı sorunlara çözümler üreterek yeni iş alanlarının açılmasını sağlamıştır. Çinli drone üreticisi DJI’nin bu araçları tarımda kullanarak havadan püskürtmeli tohum eken bir araç haline getirmesi, bu şekilde kullanımın normal yollarla yapılan ekime göre daha verimli olması ve uçakla tohum ekimine göre daha ucuz olması gelecekte dikkat çekecek güzel bir girişim örneği olarak görülmektedir (etohum.com)[28].

 

Tablo: Problem Çözmek İçin İş Fikri Oluşturma ve İş Kurma

Kaynak: Barringer, B.R., Ireland, D., Entrepreneurship Successfully Launching New Ventures 4th Edition, Pearson Education Inc., 2012, Sayfa: 53.

 

Problem çözme sürecinde de çeşitli teknikler kullanılmaktadır. Bunlardan belli başlıları Beyin Fırtınası, Gordon Tekniği, iletişim ve hatalardan öğrenme şeklindedir. Problemi çözme ve karar verme niyetinde olan bir kişi, soru sormak, bilgi istemek, fikir ve görüşlerini açıklamak için çevresi ile etkileşime geçmek durumundadır (Hisrich vd., 2008: 144-148; Greene, 2010: 26).

Problem Çözüm Sürecinin Kullanımı

Girişimciler karar verme ve problem çözme süreçleri ile hergün yüzleşmek durumundadır. Birçok girişimci gelişigüzel karar vermekte ya da sezgilerine göre tavır almaktadır.  Sonuç olarak da bu kararlar, hatalı varsayımları ya da mantık dışı bir düşünceyi esas almaktadır. En iyi girişimciler formal problem çözme modelleri kullanarak bilgi toplamakta ve farklı seçenekleri değerlendirmektedir. Formal problem çözme modeli mantıksal çerçevede problem çözemeye yardımcı olmaktadır. Bu model altı adımdan oluşmaktadır (Greene, 2010: 23):

 

Şekil: Problem Çözüm Modeli

Cynthia L. Greene-21st Century Business Series_ Entrepreneurship, Second Edition  -South-Western Educational Pub (2010) Sayfa: 24                                

Yukarıdaki tablodan anlaşılacağı üzere, problemi çözüm süresi, problemin teşhis edilmesi ile başlamaktadır ve sonrasında problemin çözümüne yardımcı olabilecek bilginin toplanması gerekmektedir. Bunun için çeşitli şirket kayıtları, ticari dergiler, gazeteler gibi dokümanlar temin edilir ve ilgili kişilerle mülakat yapılarak benzer sorunların çözümü hakkında bilgi alışverişi yapılır. Problemlerin çözümünde birkaç yol olabileceği için muhtemel çözümleri belirlemek gerekmektedir. Belirlenen muhtemel çözümler içerisinden en uygun olanı gerekirse fayda-maliyet analizi yapılarak tespit edilir. Sonraki süreçte seçilen çözüm uygulamaya konur. Uygulanan çözümün problemi ortadan kaldırması ya da kaldırmamasına göre değerlendirilmesi ile süreç sona erer (Greene, 2010: 23).

Pazardaki Boşlukları Bulma

İş fikirlerinin kaynaklarından olan bir diğer unsur pazardaki boşlukları bulmaktır. Müşterilerin ihtiyaç duydukları ya da istedikleri ürünlerin ilgili yerde ulaşılabilir olmaması veya hiç olmaması konusunda birçok örnek bulunmaktadır. Ürün boşluğu pazardaki potansiyel iş fırsatlarını ortaya koymaktadır. Tish Cirovolo’nun bayanlara özel üretilen gitarın olmamasını fark etmesi ve bayanlara özel gitar yapmaya başlaması ya da Southpaw Guitars firmasının solak kişiler için gitar tasarlaması, pazar boşluğunu tespit etmenin bir iş fikrine ve fırsata kaynaklık etmesine verilebilecek güzel örneklerdir (Barringer ve Ireland, 2012: 53). Ülker ürünlerinin 1940’lı yıllarda Anadolu’nun en ücra köşesine ulaşmasında petibör bisküvilerin lezzeti önemli rol oynamıştır (Turgut, 2014: 260)[29]. Günümüzde elde ettiği gelir ile küresel film endüstrisini geride bırakan dijital oyun endüstrisi 2008 yılında 13 milyar dolar gelir sağlamakta iken, 2011 yılında 70 milyar dolara ulaşmış[30] ve günümüzde bu rakam uluslar arası alanda 111 milyar dolar, ulusal alanda da  yaklaşık 150-200 milyon dolar olmuştur (Binark vd., 2009:125; gazetebilkent.com, hurriyet.com[31]). Sektörde elde edilen gelirin yarısının oyunların üyelik aidatından, yarısının da oyuniçi reklam ve malzeme satışından gerçekleşeceği öngörülmektedir. Dijital oyunlar bu anlamda gündelik yaşamın en önemli boş zaman etkinliği haline dönüşmüştür (Binark vd, 2009: 125[32]). Güney Kore, Çin gibi ülkelerin önem verdiği bir girişimcilik alanı olan dijital oyun endüstrisi ülkemizde niş pazarları hedefleyen çeşitli örneklerle ifade edilmektedir (Binark ve Bayraktutan-Sütçü, 2008:  84-100)[33]. Kalkınma Bakanlığı koordinasyonunda hazırlanan 2015-2018 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı'na göre, oyun geliştirme faaliyetleri başta olmak üzere, sektör desteklenecek, gerekli adımlar belirlenecek olan strateji ve eylem planı çerçevesinde atılacaktır (Hurriyet.com).

Müşteriler
 Potansiyel girişimciler, potansiyel müşterilerine dikkat etmelidir. Bu dikkat, informal olarak fikirleri ve ihtiyaçları gözlemleme (monitoring) şeklinde ya da müşterilerin kendi düşüncelerini ifade etmelerine fırsat verme şeklinde gerçekleşebilir. Fikir ya da ihtiyacın yeni girişimi desteklemek için yeterince geniş bir pazarı temsil etmesini sağlamak gerekmektedir (Hisrich vd., 2008: 140). Keskinoğlu Şirketler Grubu’nun yaşamış olduğu tecrübe müşterilerin girişimcilik ve iş fikri konusunda oynadığı önemli role işaret etmektedir. Şirket, Singapur’un talep ettiği uzun ve çetrefilli prosedürlerin hepsini aşarak 2,5 yılın sonunda pişmiş tavuk eti ihracatı gerçekleştirmiş ama bu sefer de satışlar istenildiği gibi olmamıştır. Market tadımlarında müşteriler ürün hakkında ‘iyi’ diyor ama satışlar istenilen hızda gitmiyor ve sonra anlaşılıyor ki Singapurlular çok nazik oldukları için kültürleri gereği her ürün tadımında güzel deyip, gerçekten fikirlerini söylemedikleri anlaşılmıştır. Bunun üzerine Keskinoğlu Şirketler Grubu Yönetim Kurulu Üyesi Keskin Keskinoğlu Singapur’a giderek yerinde araştırma yapmış, fast food restoranlarındaki denemelerinde ve market incelemelerinde ürünlerin lezzetini tutturduklarını ve daha yumuşak kaplama yapmaları gerektiğini gözlemlemiştir. Ayrıca Singapurluların satın almada daha küçük ve soft renklerdeki paketleri tercih ettiğini tespit etmiştir. Ambalajları ve lezzetleri pazarın isteğine göre baştan sona yenilemesinin ardından Keskinoğlu ürünleri iki yıl sonunda Singapur pazarında kendisine yer bulabilmiştir (capital.com.tr)[34]. İş fikrinin ticarileşebilmesi ve girişimciliğin başarılı olması için müşterilerin görüşleri, yaklaşımları ve kültürleri büyük önem taşımaktadır.

 

Var Olan Ürün ya da Hizmetler

Potansiyel girişimciler piyasadaki rekabetçi ürün ve hizmetleri yakından takip etme ve değerlendirmeye yönelik metotlar geliştirmelidir. Bu doğrultuda yapılan analizler, pazar cazibesi, satışı ve kâr potansiyeli daha yüksek olan yeni ürün ya da hizmetlerin geliştirilmesine yardımcı olacaktır (Hisrich vd., 2008: 140).

 

Hobiler ve İlgi Alanları

 Birçok insan iş fikirlerini hobilerinden ya da ilgi alanlarından elde etmektedir (Greene, 2010: 17). Günümüzde internet ve yazılım dünyasının gelişimi ile birlikte girişimciler ilgi alanlarına yönelik geliştirmiş oldukları mobil uygulamaları (apps) Googleplay, Applestore gibi mecralarda kullanıcıların hizmetine sunmakta ve bu sayede yüksek gelir elde edebilmektedirler. Ülkemizde geleneksel hale gelen Girişimcilik Zirvesi’nde de bu alana yönelik geliştirilen iş fikirleri desteklenmekte, girişimlerine maddi kaynak sağlanmaktadır (etohum.com)[35]. Ülkemizde hobi ve ilgi alanlarına yönelik düzenlenen Meslek Edindirme Kursları, kalkınma ajanslarının destekleri, KOSGEB ve İş-Kur gibi kurumların verdikleri eğitim ve seminerler vasıtasıyle iş fikirlerinin geliştirilmesi ve hayata geçirilmesi sağlanabilmektedir. İTÜ Çekirdek, E-Tohum gibi üniversitelerin bünyesinde ya da destekleri ile oluşturulan platformlar da teknoloji tabanlı yenilikçi iş fikirlerine sahip, fikrinin inovatif ve ticari faaliyete dönüştürülebilir olduğuna inanan tüm girişimciler ve start-uplar için çeşitli fırsatları barındırmaktadır (itucekirdek.com).[36]

 

Geçmiş Tecrübeler

Geçmiş tecrübe ve işleri analiz etmek, sahibi olmaktan ve işletmekten keyif duyulacak yeni işler girişimler için fikir verme konusunda yardımcı olabilmektedir. İşinde yükselen insanlar genel olarak meslekleri ve müşteri ihtiyaçlarını karşılama konusunda çok şey öğrenmektedirler. Aynı şekilde başarılı bir pazarlamanın nasıl yürütüleceğini de görmektedirler. Potansiyel müşteriler, tedarikçiler, çalışanlar ve distribütörlere yönelik network oluşturabilirler. Kendileri güven hissettikleri zaman bu piyasaya ürün ya da hizmetlerini mevcut çalışanlardan daha etkin olarak teklif edebilir, yeni bir işe başlayabilirler (Greene, 2010: 18).

 

İş fikri geliştirmede geçmiş tecrübelerin önemini ortaya koyan bir örnek şu şekildedir (Özel, 2009[37]: Şekerleme ve ciklet imal eden bir şirketin yöneticileri hem kendilerinin hem de Ülker'in kullandığı bir ara maddenin Türkiye'de imali için bir tesis kurmak istiyorlardı. Tesisin kapasitesi, iki şirketin ihtiyacının biraz üzerinde olacak, dolayısıyla sadece iki şirket müşteri olsa bile, tesis boş kalmayacaktı. Ülker'le zaten iş yapageldikleri için de, ortaklığa neredeyse kesin gözüyle bakılıyordu. Teklif dosyası Murat Ülker’e sunuldu. Unutulan tek bir husus vardı: Murat Bey, Sabri Ülker'in oğluydu! Fizibiliteyi inceledikten sonra, ilk ifadeleri aşağıdaki gibi gerçekleşmiştir: “Aranızda damdan düşen var mı? Yani bu maddenin imalatıyla daha önce uğraşmış, bunu imal eden bir fabrikada çalışmış, kaçınılmaz hatalar yapmış biri var mı? Yok! O halde gidin, damdan düşen birini bulun, öyle gelin!”

Keşif veya Buluşlar

 Bazen iş fırsatı bir keşif ya da buluştan ortaya çıkmaktadır. Birisi mevcut araçlardan daha kullanışlı bir araç icat edebilir. Sonraki adımda bu fikrin patentinin olup olmadığı, rekabetin durumu, üretim sürecinin nasıl olabileceği ve hedef pazarın ne olduğuna yönelik araştırma yapmak gerekmektedir (Greene, 2010: 17).

Yaratıcılık

Girişimciler tipik olarak ürün ve hizmetler için yeni fikirler geliştirirler ve zor problem ve durumlarla başa çıkabilmek için yenilikçi yollar icat ederler.  Yaratıcılık, yeni ve faydalı bir düşüncenin geliştirilmesi sürecidir. Birçok ürün, hizmet ve işin şekillendirilmesine yaratıcılığın dâhil olduğunu görmek mümkündür.  Yaratıcı fikirleri geliştirme adımları aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Bu tabloda yatay oklar sürecin beş aşamada gerçekleştiğini ifade ederken, dikey oklar ise bireyin sıkıştığında ya da yeterli bilgi olmaması durumunda en iyi tercih daha çok bilgi veya tecrübe elderek ilerlemek için hazırlık sürecine dönülmesini önermektedir (Barringer ve Ireland, 2012: 57):

 

Yaratıcı Fikir Geliştirmek İçin 5 Adım

 Hazırlık süreci, girişimciyi fırsat tanıma aşamasına götüren, geçmiş, tecrübe ve bilgidir (Barringer ve Ireland, 2012: 57). Kuluçka süreci bireyin bir problem hakkında bir düşünmesi ya da bir fikri dikkate almasını ifade etmektedir. Bu durum bazen bilinçli bazen de bilinçsiz gerçekleşmektedir. Anlama aşamasında problemin çözümü göründüğünde ya da bir fikir doğduğunda tanımanın yansımasıdır. Bu durum bazen Arşimed’in “Buldum!” -Eureka!- ya da –aha! moment- tecrübesi olarak adlandırılan, girişimcinin yeni bir fırsatı gördüğünü ifade eden bir andır. Bazen bu durumda girişimci ileri aşamaya geçebilir, bazen de daha fazla bilgi ihtiyacı ve düşünce ihtiyacından dolayı geri hazırlık aşamasına dönmek gerekmektedir. Sonraki aşama olan değerlendirme aşamasında fikirlerin geçerliliklerinden emin olunmaya çalışılmakta ve dikkatle incelenmektedir. Bazı girişimciler bu aşamayı yanlışlıkla atlayabilmektedir. Nihai aşama olan detaylı hazırlık sürecinde ise yaratıcı fikir son şeklini almakta ve iş fikri yeni bir ürün, hizmet ya da iş konsepti gibi bir değere dönüştürülmektedir (Barringer ve Ireland, 2012: 57). Başka bir yaklaşıma göre örgütlerdeki yaratıcılık süreci, fikir üretme, sorun çözme ve uygulamaya koyma şeklinde üç aşama ile özetlenmiştir (Şimşek vd., 2008: 376).[38]

 

Yaratıcılığın tesis edilmesi ve korunması için, yaratıcı davranışları destekleyen bir ortam ve kültürün varlığı, otokratik yönetim tarzından uzak durmak, çalışanları yeni fikirleri denemeye teşvik etmek, karşılaşılan sorunları kişisel gelişim fırsatı olarak görmek, alışılmamış ya da anlamsız görünen fikirlerin tartışılmasına imkân vermek, yaratıcı davranışları ödüllendirmek ve hata yapma korkusundan uzaklaştırmak gerekmektedir (Koçel, 2015: 155). Türk Telekom, TÜPRAŞ, Türk Hava Yolları (THY),  ve Petrol ofisinin piyasa değerleri toplandığında, 19 milyar dolara Facebook’a satılan ve sadece 53 kişinin çalıştığı bir şirket olan Whatsapp kadar kıymet elde etmediği görülmektedir. Bilgiye dayalı bir ekonominin kurulduğu modern dünyada başarılı girişimler için bilgiye erişimin sağlanması ve eleştirel düşüncenin hayat bulması gerekmektedir. İyi bir ekosistem ve yaratıcılığa dayalı bir eğitim sistemi ile Whatsapp gibi girişimlerin ülkemizde de gerçekleşmesi mümkün olacaktır (Şirin, 2015: 56- 57)[39].

 

Hükümet
Hükümetler yeni iş fikirlerine kaynak teşkil etmektedirler. Patent ofisleri ve enstitüleri ile çok sayıda muhtemel ürün ihtimallerinin kayıtlarına sahiptirler. Çeşitli hükümet ajansları ve yayınları patent uygulamalarını izlemede yardımcı olmaktadırlar (Hisrich vd., 2008: 140).

Hükümetler, enerji kaynaklarının sağlanması ve kullanımı, hammaddelerin bulunması ve işlenmesi, patent, marka haklarıyla imalatçının hakkını koruma, sınaî eğitim verme, ulaşım olanaklarını en iyi şekilde sağlama, teknoloji transferine katkıda bulunma, imtiyazlar verilmesi, korumacı gümrük tarifesi, sübvansiyonlar, primler, vergi muafiyetleri tanınması, devlet alımlarında yerli üretimin tercih edilmesi, ucuz krediler ve diğer müsaadeler, yasal ve kurumsal düzenlemeler gibi konularda uygulayacakları politikalar ile iş fikri geliştirme konusunda yardımcı olmaktadır (Bülbül, 2010: 116-140).[40] Ülkemizde bu anlamda örgütlenmiş olan başlıca kamu kurumu Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) bünyesinde uygulamalı girişimcilik eğitimleri verilerek adayların iş fikri geliştirmesi ve bu fikri hayata geçirmesi için gerekli teşvik ve rehberlik hizmetleri sunulmaktadır. Bu çerçevede İş Geliştirme Merkezi (İŞGEM) aracılığı ile girişimcilere çeşitli fırsatlar sunulmaktadır. Ar-Ge, İnovasyon ve Endüstriyel Destek Programı, İş-Kur, TÜBİTAK ve kalkınma ajansları tarafından verilen destekler ile çeşitli devlet birimleri iş fikri geliştirme ve girişimciliğe yönelik kaynak sağlamaktadır (Soylu, 2011: 100-118).[41]

Araştırma ve Geliştirme

Yeni fikirlerin en kapsamlı kaynağı girişimcinin kendi araştırma ve geliştirme çabalarıdır. Bu çabalar birilerini istihdam ederek formal biçimde olabileceği gibi, informal bir laboratuvar ya da garajda da gerçekleştirilebilir (Hisrich vd., 2008: 141).

 

Doğru iş fikrini bulma sürecinde, alanın uzmanı kişilerden ihtiyaç duyulan ürün ya da hizmetler konusunda görüş almak, çevrede eksiklikleri hissedilen hususların listesini yapmak, yeni teknolojileri keşfetmek ya da mevcut teknolojinin yeni kulanım yollarını bulmak, internetten kokunun iletilmesi gibi insanları hayrete düşürücü ürün ya da hizmetleri ortaya koymak şeklinde girişimcinin izlemesi gereken bir takım adımlar bulunmaktadır (McKnight, 2003: 3-7). [42]

İŞ FİKRİ GELİŞTİRME TEKNİKLERİ

Genel olarak girişimciler fırsatlardan çok iş fikirleri belirlemektedirler. Çünkü birçok fikir, bir fırsatın üzerindeki en iyi yolu ticarileştirmek üzere geliştirilmiştir. Yeni ürün, hizmet ve işe yönelik olarak fikir geliştirmek için birtakım teknikler kullanılmaktadır. Bunlar, beyin fırtınası (brainstorming), SWOT analizi, toplu karar verme tekniği (interacting groups), kütüphane ve internet araştırmaları, balık kılçığı analizi, problem envanter analizi gibi çeşitli çeşitli tekniklerdir (Hisrich vd., 2008: 142-143; Barringer ve Ireland,2012: 59- 61, Tutar ve Altınkaynak, 2013: 73; Kadri ve Mirze, 2013: 400-406)[43] .

Beyin Fırtınası (Brainstorming)

İş fikri geliştirme sürecinde kullanılan önemli tekniklerden bir tanesi beyin fırtınasıdır. Beyin fırtınası ilgili konuya yönelik çeşitli fikirlerin üretilmesi için basit bir süreç olarak ifade edilebilir (Barringer ve Ireland, 2012: 59). Bu yaklaşım bir sorun üzerinde çalışan grubun kendi kişisel gayretlerine oranla daha fazla çözüm alternatifi geliştirebileceklerini esas almaktadır (Koçel, 2015: 154)[44].

Beyin fırtınasını kullanırken izlenmesi gereken dört önemli kural bulunmaktadır (Hisrich vd., 2008: 142):
-Olumsuz yorumlara grup içerisinde müsaade edilmemektedir.

-Serbest fikirlilik cesaretlendirilmektedir.

-Fikirlerin miktarı kullanışlı fikirlerin artışı anlamında önemlidir.

-Fikirlerin gelişimi cesaretlendirilmektedir ve başkalarının fikirleri yeni fikirler üretmek için kullanılabilir.
Beyin fırtınası tekniğinin bir başka şekli de Gordon Tekniğidir. Bu tekniğin beyin fırtınasından farkı, toplantının başında konunun açıklanmaması ve katılımcılardan verilen anahtar kelime ışığında fikir geliştirmelerinin beklenmesidir (Ülgen ve Mirze, 2013: 401)[45].

 

SWOT Analizi

İş fikri geliştirme sürecinde SWOT Analizi ile öncelikle iç ve dış faktör analizi yapılırken işletmenin iyi yaptığı işler, rakiplerine ve müşterilerine güçlü göründüğü yönler, kötü yaptığı ve geliştirilmesi gereken taraflar, rakip ve müşterilerine karşı zayıf olduğu ve rakiplerin daha iyi yaptığı alanlar belirlenmelidir. Bu süreçte SWOT analizinin genel prensibi olarak objektiflik esastır (Tutar ve Altınkaynak, 2013: 76).

Toplu Karar Verme Tekniği (Interacting Groups)

Toplu karar verme tekniği, yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Katılımcılar bir araya gelerek konuları tartışır ve karar almaya çalışırlar. Bir başkan seçilerek toplantı ve tartışmanın düzenli işleyişi sağlanmaya çalışılır. Grup düşüncesi (groupthinking) olarak ifade edilen çoğunluğun kararına uyma, bireysel düşünceyi saklı tutma eğilimi ve yanlışını toplantı başkanının müdahaleleri ile düzeltmek mümkün olacaktır (Ülgen ve Mirze, 2013: 400).

Kütüphane ve İnternet Araştırması

Yeni iş fikri geliştirme tekniklerinden bir tanesi de kütüphane ve internet araştırmalarını yürütmektir. Kütüphaneler sıklıkla iş fikirlerini geliştirmede atıl kalan bilgi kaynaklarıdır. Kütüphane uzmanı aracılığıyla ilgili endüstri dergileri, gazeteler ve raporlara ulaşmak mümkündür. Üniversitelerin ve devlet kütüphanelerinin internet veritabanları da kişilerin binlerce dolar ödeyerek erişebileceği verileri kullanıma sunmaktadır. Bu bilgileri inceleyerek yeni iş fikirleri geliştirmek mümkündür (Barringer ve Ireland, 2012: 61).

 

 Ayrıca, Google, Yandeks ve Yahoo gibi arama motorları aracılığıyla en güncel bilgileri takip ederek yeni iş fikirleri geliştirme sürecinde yararlanılabilmektedir. Bu arama motorlarının “e-posta alarm” (e-mail alert) gibi hizmetlerini kullanarak girişimcinin ilgi alanına yönelik olarak web siteleri, bloglar, gazete ve dergilerde yayınlanan en güncel bilgiler anlık olarak takip edilebilmektedir. Facebook ve Twitter gibi mikrobloglar da çağımızda iş fikirlerinin geliştirilmesine katkı sağlayan önemli sosyal medya unsurlarıdır. İlgi duyulan iş ile alakalı kavram “#” işareti sonrasında yazılarak arama yapılmakta ve mevcut gelişmeler takip edilebilmektedir. Örneğin, güneş enerjisi alanında iş kurmak isteyen bir girişimci, #güneşenerjisi şeklinde Facebook ve Twitter’da arama yapabilir ve güncel gelişmeleri takip ederek iş fikrini şekillendirme imkânına sahiptir (Barringer ve Ireland, 2012: 61).

 

Balık Kılçığı Analizi

Balık Kılçığı Analizi, bir neden sonuç ilişkisine dayanan analiz tekniğidir. Neden-sonuç yaratan faaliyetler ya da konular şekil olarak çizildiğinde ortaya çıkan görüntü balık kılçığını andırdığı için, bu analiz balık kılçığı analizi olarak adlandırılmaktadır (Ülgen ve Mirze, 2013: 405).

 Balık kılçığı analizi, stratejik fırsatların veya arzu edilen amaçların belirlenmesinde, bir niyet analizi olarak da kullanılabilmektedir. Bu durumda amaç, işletmenin gelecek ile ilgili vizyonunun yaratılması ve bunu gerçekleştirebilecek ön koşulların görüntülenmesidir. Bu durumda sayfanın sağ yanına arzu edilen amaç yazılır. Buradan hareketle sola doğru o amacı gerçekleştirecek ön koşullar belirlenir. Niyet analizinde yaratıcılık, hayal gücü ve değerler önplana çıkarılır (Ülgen ve Mirze, 406).

 

Şekil: Balık Kılçığı Analizi

Kaynak: Business Productivity Diagramming, http://www.conceptdraw.com/examples/fishbone-problem-solving [46]

Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi geliştirilmesi düşünülen iş fikrinin yapısal unsurları derinlemesine analiz edilerek girişimcilik sürecinde karşılaşılabilecek olumlu ve olumsuz durumlar belirlenmektedir. Bu sayede girişimcilik süreci başlamadan konuya yönelik detaylı bir fikir elde etmek mümkün olacaktır.

Problem Envanteri Analizi

Problem envanteri analizi, odak gruplara benzeyen bireyleri analiz ederek yeni iş fikirleri elde etme imkânı sağlamaktadır. Yeni fikirler üretmek yerine müşteriler genel ürün kategorisinde yer alan problemlerin listesini vermektedirler. Sonrasında bu kategoride yer alan ürünlerin belirlenmesi ve öncelikli problemlerin tartışılması beklenmektedir (Hisrich vd., 2008: 142- 143).

Diğer Teknikler

İş fikri üretme sürecinde antropolojik araştırmalar, müşteri danışma kurulu gibi diğer yöntem ve teknikleri de kullanılmaktadır (Barringer ve Ireland, 2012: 61). İş fikri geliştirme sürecinde karar vericilerin, performansları ile ilgili gerçekçi olmayan pozitif değerlendirme yapmayı ifade eden aşırı güven yanlılığı, maliyetlerden hemen kaçma ve ödül elde etme eğilimini ifade eden acil tatmin yanlılığı, konu ile ilgili elde ettikleri ilk bilgiye odaklanmayı ifade eden çapa etkisi, algıda seçicilik, kendi seçimlerini doğrulamayı ifade eden onaylama yanlılığı, bir duruma ilişkin belirli bakış açılarına odaklanıp diğerlerini dışarıda bırakmayı ifade eden çerçeveleme etkisi gibi karar verme sürecinde hata yapmaya neden olan durumları dikkate alması gerekmektedir (Robbins vd., 2013: 75-76)[47].

YENİ FİKİRLERİ CESARETLENDİRME VE KORUMA

Birçok firmada fikir geliştirme gelişigüzel bir süreçtir. Girişimler ise bir organizasyon inşa etmek için yeni fikirleri cesaretlendiren ve koruyan belirli somut adımlar atmalıdır. Bu adımlar, iş fikri için odak noktası oluşturma, firma düzeyinde yaratıcılığı cesaretlendirme, fikirleri kaybolma ve çalınmaktan koruma şeklindedir (Barringer ve Ireland, 2012: 62-64, Hisrich vd., 2008: 171).

-İş Fikri İçin Odak Noktası Oluşturma: Bazı firmalar iş fikirlerini cesaretlendirme, toplama ve değerlendirmek için özel bir personel görevlendirmektedir. Başka bir yaklaşım ise fikir bankası (idea bank) tesis edilerek fiziksel ya da dijital ortamlarda fikirlerin muhafaza edilmesidir (Barringer ve Ireland, 2012: 63).

-Firma Düzeyinde Yaratıcılığı Cesaretlendirme: Çalışanlar yüzlerce meşru yaratıcı fikirle gelebilir ancak sadece bir tanesi gerçekten uygulanabilir haldedir (Barringer ve Ireland, 2012: 63). Bu süreçte çalışanların desteklenmesi içgirişimcilik ve girişimciliğe yönelik fikir geliştirme ve uygulama aşamalarında önemli rol oynamaktadır.

-Fikirleri Kaybolma ve Çalınmaktan Koruma: Entelektüel mülkiyet, patent, marka, telif hakları, ticari sırlar gibi unsurları içermektedir ve girişimci için önemli varlıkları temsil etmektedir. Girişimciler çoğunlukla entelektüel mülkiyet kavramını tam olarak kavrayamadıkları için bu varlıklarını korumaya yönelik atmaları gereken önemli adımları görmezden gelmektedirler (Hisrich vd., 2008: 171). Geliştirilmiş olan iş fikirleri ve sahip olunan entelektüel mülkiyetin gerekli güvenlik ve yasal koruma altında muhafazası gerekmektedir. Aksi takdirde bir web adresinin bile isim haklarını başka kurum ya da kişilerden yüksek bedellerle geriye satın almak zorunda kalınmaktadır.

GİRİŞİM GELİŞİM SÜREÇLERİ

Start-up ya da erken girişim gelişim süreçlerinin işleyişi  aşağıdaki tablodaki gibidir.  İş önerisi, iş modeli, iş durumu, organizayonu şekillendirme ve piyasaya giriş, sürdürülebilir bir girişim için girişimi büyütme aşamaları bir girişimin gelişim süreçlerini özetlemektedir.

Şekil: Start-Up Aşamaları

 Lowe, R., Marriott, S., Enterprise: Entrepreneurship and Innovation, Concepts, Contexts and Commercialization, Butterworth-Heinemann , Elsevier Ltd.,  2006, Sayfa: 320-321:[48]

İş önerisi: İşin ilk aşamasında iş önerisinin tanımı yapılmaktadır. Bu durum başlangıç fırsatının girişimci tarafından belirlenmesi ve iş fikrinin geliştirilmesinden kaynaklanmaktadır. Pazarın içeriği, müşteri beklentileri ve rekabet durumunu anlayıp pazar hakkında bilgi elde ederek muhtemel pazar ölçeği belirlenebilir.

 

İş modelini tanımlama: İşin gönümü, eylemlerin neler olduğu, gelir ve gider akışının ne olacağı hakkında kararlar alınır.

İş konusunu hazırlama: Süreçteki öncelikli görev, girişimin biçimi, fonlanması, sahipliği, yürütülmesi ve yönetilmesi konularını açıklayacak şekilde iş konusunun hazırlanmasıdır.  İş konusu, girişimcinin yatırımcı ya da bankaları girişim için gerekli olan alanlarda finansman desteğine ikna etmek için çok önemlidir.

Organizasyonu şekillendirme ve piyasaya giriş: Bu aşama, kaynaklara sahip olma ve finans dâhil çeşitli iş faaliyetleri, üretim, dağıtım, pazarlama, satış ve personel yönetimini kapsamaktadır. Bu aşamanın önemli odak noktası start-up öncesi karar verme ve iş planlamasına yöneliktir. Piyasaya yüksek profilli giriş önemlidir, zamanlama hayati önem taşımakta ve kaynaklar sınırlıdır.

Sürdürülebilir bir girişim elde etmek için girişimi büyütme: İstikrarlı iş oluşturmak,  büyüme ve başarı için engelleri ortadan kaldırmak amacıyla ürün-hizmet geliştirme ve girişimin geliştirilmesi gerekmektedir. Startup sürecinin son aşaması olmasına rağmen, iş modeli ve iş planı içerisinde başlangıçtan itibaren organizasyon için gelişim ve büyümeyi sağlamak amacıyla kapasite ve yetenek inşası gereklidir (Lowe ve Marriott, 2006: 322).

Aşağıdaki infografik aracılığı ile Instagram’ın girişimcilik gelişim sürecini incelemek mümkündür (fundersandfounders.com):

  

Kaynak: Vital, A., How Instagram Started or How Two Guys Made an App in 8 Weeks, http://notes.fundersandfounders.com/post/81999963246/how-instagram-started

Youtube’un girişimcilik gelişim süreci ise kısaca aşağıdaki gibidir:

 

Kaynak: İnovaTİM, https://www.facebook.com/inovatimtr/photos

 Kaynak: İnovaTİM, https://www.facebook.com/inovatimtr/photos

KAYNAKLAR

  Greene, C. L.,  21st Century Business Series Entrepreneurship, Second Edition, South-Western Educational Pub, (2010).

  Akman, H., Babaoğlu, M., O Muhan Soysal’dı: ODTÜ’nün Efsane Hocası, Mikado Yayınları, İstanbul, 2011.

  Kırım, A., Türkiye Nasıl Zenginleşir?, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2007.

  Sarasvathy, S., 1996. Effectuation. Edward Elgar: London.?

  Linda Pinson, Jerry Jinnett, Steps to Small Business Start-UP Everything You Need to Know to Turn Your Idea into a Successful Business-Kaplan Business (2006).

  İşcan, Ö. F., Naktiyok, A., Dijital Çağ Örgütleri, Beta Basım A.Ş., İstanbul, 2005.

  Drucker, P.F., Yeni Gerçekler, Beşinci Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1996.

Karadal, H., Girişimcilik, Beta Yayınevi, İstanbul, 2014.

  Kaya, A., Bilişim ve İletişim Işığında Girişimcilik ve KOBİ Yönetimi, Eğitim Kitabevi, Konya, 2007.

  Davenport, T., Big Data @ Work, Çeviren: Müge Çavdar, Türk Hava Yolları Yayınları, 2014, İstanbul.

  Top, S., “İş Planı”, Girişimcilik ve İş Kurma, Editor: Ali Akdemir, Orion Kitabevi, Ankara, 2015.

  Keçecioğlu, T., Lider ve Liderlik. Kalder Yayınları, İstanbul, 1998.

  Morita, A., Made in Japan: Sony, İstanbul, 1987.

  Çakırer, M. A., Lider Girşimcinin Yol Haritası, Ekin Yayınevi, Bursa, 2013.

  Aulet, B., Disciplined Entrepreneurship Başarılı Startup İçin 24 Adım, Türk Hava Yolları Yyaınları, 2013.

  Şanlı, M., Şahsuvar, A., Girişimciler İçin İş Planı Rehberi, Kosgep Girişimciliği Geliştirme Enstitüsü, 1999.

  Özel, M., Yöneticilik Dersleri, Küre Yayınları, 2016.

  İzgören, A. Ş., İş Hayatı Futboldan Ne Öğrenir?, Elma Yayınevi, Ankara, 2014.

  Thomas K. McKnight-Will It Fly_ How to Know if Your New Business Idea Has Wings...Before You Take the Leap (Financial Times Prentice Hall Books) (2003).

  Barringer, B.R., Ireland, D., Entrepreneurship Successfully Launching New Ventures 4th Edition, Pearson Education Inc., 2012.

Lowe, R., Marriott, S., Enterprise: Entrepreneurship and Innovation, Concepts, Contexts and Commercialization, Butterworth-Heinemann , Elsevier Ltd.,  2006.

Örücü, E., Modern İşletmecilik, Dora Yayınları, 9. Baskı, 2013.

Boone, L. E., Kurtz, D.L., Çağdaş İşletme, 14. Basım, Nobel Yayınevi, 2011.

Özel, M., Süt Kokan İşler Yapın!, Yenişafak, 2009,http://www.yenisafak.com/yazarlar/mustafaozel/sut-kokan-isler-yapin-15329

Bülbül, Y., Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Özel Girişimciliğe Yönelik Devlet Politikaları, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul, 2010.

Tutar, H., Altınkaynak, F., Girişimcilik, Temel Girişimcilik ve İş Kurma Süreci, Detay Yayıncılık, Ankara, 2013.
Soylu, A., Türkiye’de Kamu Destekli Girişimcilik, Gazi Kitabevi,  Ankara, 2011.

Vital, A., How Instagram Started or How Two Guys Made an App in 8 Weeks, http://notes.fundersandfounders.com/post/81999963246/how-instagram-started

 Koçel, T., İşletme Yöneticiliği, Beta Yayıncılık, 15. Basım, İstanbul, 2015

Robbins, S. P., Decenzo, D. A., Coulter, M., Yönetimin Esasları-Temel Kavramlar ve Uygulamalar, 8. Basımdan Çeviri, Edt. Adem Öğüt, Nobel Yayıncılık, 2013.

Şimşek, Ş., Akgemci, T., Çelik, A., Davranış Bilimlerine Giriş ve Örgütlerde Davranış, Gazi Kitabevi,  6. Baskı,  Ankara, 2008.

Şirin, S. R., Yol Ayırımındaki Türkiye, Doğan Kitap, 4.  Baskı, 2015

Turgut, H., Sabri Ülkerin Hayat Hikayesi, Doğan Kitap, 2014.

İnovaTİM, https://www.facebook.com/inovatimtr/photos

DJI’nın Yeni Dronu Çiftçiler İçin Tohum Ekiyor, http://www.etohum.com/blog-tr/djiin-yeni-dronu-ciftciler-icin-tohum-ekiyor/#more-16962

Girişimcilik Zirveleri ve Kazananları Listesi, http://www.etohum.com/tr/application

Türkiye oyun pazarı için iddialı, http://www.hurriyet.com.tr/turkiye-oyun-pazari-icin-iddiali-28528651

Binark, M.,  Bayraktutan-Sütçü, G., Fidaner, I. B., Dijital Oyun Rehberi, Kalkedon Yayınları, İstanbul, 2009.

Binark, M., Bayraktutan-Sütçü, G., Kültür Endüstrisi Ürünü Olarak Dijital Oyun, Kalkedon Yayınları, İstanbul, 2008.
Ülgen, H., Mirze, S. K., İşletmelerde Stratejik Yönetim, Beta Yayınları, 7. Baskı,İstanbul, 2013.

Business Productivity Diagramming, http://www.conceptdraw.com/examples/fishbone-problem-solving
Çatalkaya, C., Kariyer 2.0, Optimist Yayınları, İstanbul, 2014.
Gültekin, K., Uzmanından SEO, 10. Baskı, Dahi Yayıncılık, İstanbul, 2015.
Yılmaz, A., Negiz, M., Kıray, A., Koç, O., Örgütsel Meşruiyet Krizinden Nasıl Korunulur? Bir Örnek Olay İncelemesi, 15. Ulusal İşletmecilik Kongresi, İstanbul Üniversitesi, 2016.

Buğra, A., Devlet ve İşadamları, İletişim Yayınları, 8. Baskı, İstanbul, 2013.

Pişmanlık dersleri!, http://www.capital.com.tr/yonetim/liderlik/pismanlik-dersleri-haberdetay-13026?sayfa=4

---

[1]  Greene, C. L., 21st Century Business Series, Entrepreneurship, Second Edition, South-Western Educational Pub., (2010) Sayfa:11.

[2] Akman, H., Babaoğlu, M., O Muhan Soysal’dı: ODTÜ’nün Efsane Hocası, Mikado Yayınları, İstanbul, 2011.

[3] Sarasvathy, S., 1996. Effectuation. Edward Elgar: London.?

[4] Linda Pinson, Jerry Jinnett-Steps to Small Business Start-Up_ Everything You Need to Know to Turn Your Idea into a Successful Business-Kaplan Business (2006) Sayfa:4.

[5] İşcan, Ö. F., Naktiyok, A., Dijital Çağ Örgütleri, Beta Basım A.Ş., İstanbul, 2005.

[6] Drucker, P.F., Yeni Gerçekler, Beşinci Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1996.

[7] Tutar, H., Altınkaynak, F., Girişimcilik, Temel Girişimcilik ve İş Kurma Süreci, Detay Yayıncılık, Ankara, 2013.

[8] Kırım, A., Türkiye Nasıl Zenginleşir?, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2007, Sayfa: 12

[9] Özel, M., Süt Kokan İşler Yapın!, Yenişafak, 2009,http://www.yenisafak.com/yazarlar/mustafaozel/sut-kokan-isler-yapin-15329

[10] Karadal, H., Girişimcilik, Beta Yayınevi, İstanbul, 2014.

[11] Kaya, A., Bilişim ve İletişim Işığında Girişimcilik ve KOBİ Yönetimi, Eğitim Kitabevi, Konya, 2007, Sayfa: 102-103.

[12] Top, S., “İş Planı”, Girişimcilik ve İş Kurma, Editor: Ali Akdemir, Orion Kitabevi, Ankara, 2015.

[13] Keçecioğlu, T., Lider ve Liderlik. Kalder Yayınları, İstanbul, 1998.

[14] Morita, A., Made in Japan: Sony, İstanbul, 1987.

[15] Çakırer, M. A., Lider Girşimcinin Yol Haritası, Ekin Yayınevi, Bursa, 2013.

[16] Aulet, B., Disciplined Entrepreneurship Başarılı Startup İçin 24 Adım, Türk Hava Yolları Yyaınları, 2013.

[17] Davenport, T., Big Data @ Work, Çeviren: Müge Çavdar, Türk Hava Yolları Yayınları, 2014, İstanbul.

[18] Şanlı, M., Şahsuvar, A., Girişimciler İçin İş Planı Rehberi, Kosgep Girişimciliği Geliştirme Enstitüsü, 1999.

[19] Özel, M., Yöneticilik Dersleri, Küre Yayınları, 2016.

[20] İzgören, A. Ş., İş Hayatı Futboldan Ne Öğrenir?, Elma Yayınevi, Ankara, 2014.

[21] Robin Lowe, Sue Marriott-Enterprise_ Entrepreneurship and Innovation_ Concepts, Contexts and Commercialization (2006)

[22] Örücü, E., Modern İşletmecilik, Dora Yayınları, 9. Baskı, 2013.

[23] Çatalkaya, C., Kariyer 2.0, Optimist Yayınları, İstanbul, 2014.

[24] Gültekin, K., Uzmanından SEO, 10. Baskı, Dahi Yayıncılık, İstanbul, 2015.

[25] Buğra, A., Devlet ve İşadamları, İletişim Yayınları, 8. Baskı, İstanbul, 2013.

[26] Tağşiş: bir şeyin içine başka bir madde karıştırma.

[27] Yılmaz, A., Negiz, M., Kıray, A., Koç, O., Örgütsel Meşruiyet Krizinden Nasıl Korunulur?

Bir Örnek Olay İncelemesi, 15. Ulusal İşletmecilik Kongresi, İstanbul Üniversitesi, 2016.

[28] DJI’nın Yeni Dronu Çiftçiler İçin Tohum Ekiyor, http://www.etohum.com/blog-tr/djiin-yeni-dronu-ciftciler-icin-tohum-ekiyor/#more-16962

[29] Turgut, H., Sabri Ülkerin Hayat Hikayesi, Doğan Kitap, 2014.

[30] Dijital Oyun Sektörünün Gelişimi ve Dünya Ekonomisindeki Payı, http://www.gazetebilkent.com/2015/09/22/dijital-oyun-sektorunun-gelisimi-ve-dunya-ekonomisindeki-payi/

[31] Türkiye oyun pazarı için iddialı, http://www.hurriyet.com.tr/turkiye-oyun-pazari-icin-iddiali-28528651

[32] Binark, M.,  Bayraktutan-Sütçü, G., Fidaner, I. B., Dijital Oyun Rehberi, Kalkedon Yayınları, İstanbul, 2009.

[33] Binark, M., Bayraktutan-Sütçü, G., Kültür Endüstrisi Ürünü Olarak Dijital Oyun, Kalkedon Yayınları, İstanbul, 2008.

[34] Pişmanlık dersleri!, http://www.capital.com.tr/yonetim/liderlik/pismanlik-dersleri-haberdetay-13026?sayfa=4

[35] Girişimcilik Zirveleri ve Kazananları Listesi, http://www.etohum.com/tr/application

[36] http://www.itucekirdek.com/tr/cekirdek-hakkinda/hakkimizda

[37] Özel, M., Süt Kokan İşler Yapın!, Yenişafak, 2009,http://www.yenisafak.com/yazarlar/mustafaozel/sut-kokan-isler-yapin-15329

[38] Şimşek, Ş., Akgemci, T., Çelik, A., Davranış Bilimlerine Giriş ve Örgütlerde Davranış, Gazi Kitabevi,  6. Baskı,  Ankara, 2008.

[39] Şirin, S. R., Yol Ayırımındaki Türkiye, Doğan Kitap, 4.  Baskı, 2015.

[40] Bülbül, Y., Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Özel Girişimciliğe Yönelik Devlet Politikaları, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul, 2010.

[41] Soylu, A., Türkiye’de Kamu Destekli Girişimcilik, Gazi Kitabevi,  Ankara, 2011.

[42] Thomas K. McKnight-Will It Fly_ How to Know if Your New Business Idea Has Wings...Before You Take the Leap (Financial Times Prentice Hall Books) (2003), Sayfa:3.

[43] Barringer, B.R., Ireland, D., Entrepreneurship Successfully Launching New Ventures 4th Edition, Pearson Education Inc., 2012, Sayfa: 59-61.

[44] Koçel, T., İşletme Yöneticiliği, Beta Yayıncılık, 15. Basım, İstanbul, 2015.

[45] Ülgen, H., Mirze, S. K., İşletmelerde Stratejik Yönetim, Beta Yayınları, 7. Baskı,İstanbul, 2013.

[46] Business Productivity Diagramming, http://www.conceptdraw.com/examples/fishbone-problem-solving

[47] Robbins, S. P., Decenzo, D. A., Coulter, M., Yönetimin Esasları-Temel Kavramlar ve Uygulamalar, 8. Basımdan Çeviri, Edt. Adem Öğüt, Nobel Yayıncılık, 2013.

[48] Lowe, R., Marriott, S., Enterprise: Entrepreneurship and Innovation, Concepts, Contexts and Commercialization, Butterworth-Heinemann , Elsevier Ltd.,  2006.

_____________________________

*Negiz, M. (2016), Girişimcilik İş Fikri ve İş Fikrinin Yapılabilirlik Araştırması, http://mnergiz.blogspot.com/2021/07/girisimcilik-is-fikri-ve-is-fikrinin-yapilabilirlik-arastirmasi.html