“Rumlar ve Ticaret: Elen Ticaret Mektebi” başlıklı bu kitap, genel olarak 3 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, 1800-1900 yılları arasında Osmanlı ticaretinde Rumların konumu, ülkenin o dönemki ekonomisinin genel yapısı ile birlikte ele alınmaktadır. Karadeniz’in ticarete açılması, Rusya’nın bölgedeki ağırlığının hissedilir hale gelmesi ve Rumların ticari hayatta önemli bir konum elde etmesinin öncesi ve sonrasına ilişkin değerlendirmeler ilk bölümde incelenmiştir.
İkinci bölümde, Avrupa ve Amerika’da işletmecilik/ticaret eğitiminin ilk nüveleri ve bunların kurumsal hale gelmesinin serencamı ele alınmıştır. Yine bu okulların birbirlerine benzeyen yönleri ve birbirlerinden farklı olan yönleri üzerinde durulurken, günümüze kadar yaşadıkları değişim ve gelişime de dikkat çekilmiş, öğrenci sayıları ve açılan dersler konusunda önemli ayrıntılar okurlarla paylaşılmıştır.
Batı ülkelerindeki işletmecilik ve ticaret eğitiminde yer alan okullar hakkında ikinci bölümde verilen bilgilerden yola çıkarak aşağıdaki gibi bir tablo hazırladım:
Kitabın üçüncü ve son bölümünde ise Heybeliada Elen Ticaret Mektebi (Ελληνική Εμπορική Σχολή της Χάλκης), “kuruluş hikâyesi, okutulan dersler, derslerin içerikleri ve okulun kapanış öyküsü” çerçevesinde ele alınmıştır.
Osmanlı’da Bir Rum Tüccar, 1580. |
Netice itibariyle bu eserde, Türkiye’de ticaret eğiminin dünyadaki örneklerinden geri kalmayacak biçimde köklü bir geçmişe sahip olduğu vurgulanmıştır(s.93). Bu kitabı okuyuncaya kadar, birçokları gibi, ticaret/işletmecilik eğitimi açısından günümüzdeki anlamda topraklarımızda kurulan “ilk” okulun 1883 tarihli Hamidiye Ticaret Mekteb-i Âlisi olduğu kanaatini taşıyordum. Ancak bu kitap vasıtasıyla edindiğim bilgiler, ülkemizdeki işletmecilik/ticaret eğitimi tecrübesinin daha da eskilere dayandığını göstermektedir.
Heybeliada Elen Ticaret Mektebi tecrübesi artıları ve eksileri dâhil olmak üzere tüm yönleriyle irdelenmelidir. Mezunlarının sahip olduğu yabancı dil bilgisi ve çalışma hayatına yönelik sahip olduğu donanımı günümüze birçok okulun veremediğini görmek düşündürücüdür.
Heybeliada Rum Ticaret Okulu (Ecole de commerce â Halki)
“Rumlar ve Ticaret: Elen Ticaret Mektebi” adlı bu kitaptan edindiğim bilgiler ışığında daha önce hazırlamış olduğum “Türk İşletmecilik Eğitiminin Tarihi Gelişim Süreci” başlıklı tabloya yeni bir bölüm daha eklemek ihtiyacı hâsıl olmuştur. Daha önce Alman, Fransız ve Amerikan eğitim ekollerinin ülkemizdeki seyrini sergilemeye çalıştığım tabloya Rum ekolünü de ekleyince aşağıdaki gibi bir tablo oluşmuştur (Pazarcık, 2016; Namal ve Karakuzu, 2016; Sayar, 2018; Öz-Alp, 1972 ve Arzova, 2020’den derlenerek hazırlanmıştır):
Tablo
1: Türk İşletmecilik Eğitiminin Tarihi Gelişim Süreci
|
EKOLLER |
TÜRK İŞLETMECİLİK EĞİTİMİNİN TARİHİ GELİŞİM SÜRECİ |
|
RUM
EKOLÜ (1780-1915) |
RUM EKOLÜ (1780-1915) |
|
Alexander Ypsilantis’in (1725–1805) ticaret okulu
kurma fikri (1780)[2] |
|
|
Bazı İstanbullu tüccarlar, Heybeliada’da Rum
ticaret okulunu kurdu (1831) |
|
|
Müdür Barthélemy Coutloumouciou zamanında ün
kazandı. |
|
|
Sélencie Piskoposu M. Antime Mazarakis döneminde
ciddi ilerleme kaydetti (1851) |
|
|
1868’de okul ikiye bölündü: Rum Hazırlık Okulu ve Tam
Ticaret Okulu. |
|
|
Müdür Hristos Papadopulos dönemi reformlarıyla
Osmanlı coğrafyasında tanınır oldu (1873) |
|
|
1876 yılında Ulusal Üniversite(l'Université nationale) tarafından
tam donanımlı yüksekokul olarak tanındı[3]. |
|
|
Fransız ve Alman Ticaret Okullarına uygun bir
yüksek sınıf okula eklendi. |
|
|
Fransızca, İngilizce, Yunanca, Türkçe ve Almanca
dil dersleri veriliyordu. |
|
|
1881 yılında profesör kadrosu 10’a ulaştı. |
|
|
1831-1881 tarihleri arası toplam öğrenci sayısı
4.180’e ulaştı. |
|
|
I. Dünya Savaşı ile okulda eğitim sona erdi. |
|
|
FRANSIZ
EKOLÜ (1883-1914) |
FRANSIZ EKOLÜ (1883-1914) |
|
Balta
Limanı Anlaşması (1838) [4] |
|
|
Tanzimat
(1839) |
|
|
Fabrika-i
Hümayun (1840)-140 Fabrika |
|
|
Darülfünun
Kuruldu (1846) |
|
|
Les
Ecoles de Haute Etude Commercial’e 200 öğrenci gönderildi. |
|
|
XIX.
yüzyılın ikinci yarısında döndüler. |
|
|
Napolyon’un
Code de Commerce’i “Kanunname-i Ticaret” olarak tercüme edildi (1850). |
|
|
Osmanlı
Bankası Kuruldu (1856) |
|
|
Beşiktaş
– Beyazıt atlı tramvay şirketi kuruldu (1872- 1876) |
|
|
İstanbul
Ticaret Odası kuruldu (1882) |
|
|
Hamidiye
Ticaret Mektebi (1883) (Bugünkü Marmara Üniversitesi – İşletme Fakültesi) |
|
|
Hamidiye
Ticaret Mektebi’nin 1914’de programı yenilendi. |
|
|
Hamidiye
Ticaret Mektebi’nin adı “Ticaret
Mektebi Âlisi” olarak
değiştirildi. |
|
|
1914-15
yıllarında Alman öğretim üyeleri ülkemize ders vermek amacıyla gelmeye
başladı. |
|
|
Darülfünuna
“ilmi muhtariyet” yani “bilimsel özerklik” verildi (1919) |
|
|
ALMAN EKOLÜ
(1914-1950)
|
ALMAN
EKOLÜ (1914-1950) |
|
Hitler
Almanyası’ndan 7 akademisyen Türkiye’ye iltica etti. |
|
|
Darülfünun
Hukuk Fakültesi’nde İşletme İktisadı dersi açıldı (1930) |
|
|
“İstanbul Darülfünunun İlgasına ve Maarif
Vekâletince Yeni Bir Üniversite Kurulmasına Dair Kanun” ile İstanbul Darülfünunu kapatıldı (1933) |
|
|
İstanbul
Üniversitesi kuruldu (1933) |
|
|
Yüksek
İktisat ve Ticaret Mektebi (Önceki Ulumu Aliye-i Ticariye) 1934’de yürürlüğe
giren programında “İşletme Ekonomisi” dersi açıldı. |
|
|
İstanbul
Üniversitesi İktisat Fakültesi kuruldu (1936) |
|
|
İşletme
İktisadı Kürsüsü kuruluyor (1937) Alfred Isaac yönetici olarak atandı. |
|
|
Türkiye’de
işletmecilik eğitiminin ilk “sistematik kitabı” İsmet Alkan’ın 1937 basım tarihli, “Genel
İşletme Ekonomisi” yayımlandı. |
|
|
1940’larda
Alkan‘la birlikte, Alfred Isaac, Muhlis Ete ve Ali Ahmet Özeken’in yayın
çalışmaları gerçekleşti. |
|
|
İzmir’de
Yüksek Ekonomi ve Ticaret Okulu açıldı (1944) |
|
|
1930-1950
yılları arasında “işletme iktisadı” bağlamında eğitim
gerçekleştirildi. |
|
|
Vergi
Reformu (1949) |
|
|
1950
Seçimleri sonrası liberal iktisat politikaları |
|
|
KUZEY
AMERİKA EKOLÜ (1950-…)
|
KUZEY
AMERİKA EKOLÜ (1950-…) |
|
Dünya
Bankası, “The Economy of Turkey: an Analysis and Recommendations for a
Development Program” raporunu hazırladı (1951) |
|
|
Türkiye
Cumhuriyeti ile Birleşmiş Milletler arasında Teknik Yardım Ek Anlaşması
imzalandı (1952) ve protokol uyarınca Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi
Enstitüsü kuruldu. |
|
|
Maarif
Vekâleti Merkez Teşkilatı Kanunu’na bağlı, akademik unvanları ihtiva eden
öğretim üyeleri ve yardımcılarına mahsus kadrolar, bütçenin (L) cetvelinden
çıkarılarak Yüksek İktisat ve Ticaret Okullarına tahsis edildi (1952) |
|
|
Ford
Vakfının desteğiyle Harvard İşletme Okulu yöneticileri Türkiye’de hükümet
yetkilileri, iş adamları ve öğretim üyelerini ziyaret ederek iş dünyasına
yönelik eğitim verecek kurumların oluşturulmasını tavsiye etti (1953) |
|
|
ABD’ye
eğitim için akademisyenler gönderildi (1953) |
|
|
Harvard
İşletme Okulu ve İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi tarafından Türk iş
adamı yetiştirme amacıyla İşletme İktisadı Enstitüsü kuruldu (1954) Bir sene
sonra faaliyete geçti. |
|
|
Türkiye’de
iktisat ve işletme alanları, İşletme İktisadı Enstitüsü ile birbirinden
ayrıldı. |
|
|
Ankara’da
Yüksek İktisat ve Ticaret Okulu kuruldu (1954) |
|
|
Yüksek
İktisat ve Ticaret Okulları, “ilmi muhtariyeti haiz öğretim ve araştırma”
müesseseleri haline geldi (1956) |
|
|
“İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi” kanun
tasarısı kabul edildi (1956) (Yasa kapsamında lisans öğretimi üç yıldan, dört
yıla çıkartılacak, ihtisas şubelerinin sayısı arttırılacak ve doktora sınıfı
ihdas edilecektir.) |
|
|
ODTÜ
kuruldu (1956) |
|
|
Orta
Doğu Teknik Üniversitesi, İdari İlimler Fakültesi kuruldu (1957) |
|
|
Eskişehir’de
Yüksek İktisat ve Ticaret Okulu kuruldu (1958) |
|
|
Robert
College Yüksek Okulu İş İdaresi ve İktisat Fakültesi kuruldu (1959) İlk defa
işletmecilik master programı burada başladı. |
|
|
Türk
Sevk ve İdare Derneği kuruldu (1962) |
|
|
Milli
Prodüktivite Merkezi kuruldu (1965) |
|
|
1960
sonrası yükseköğretim kurumlarının sayısında ve izlediklerin işletme
programlarının sayısındaki artış yaşanmıştır. (İstanbul Üniversitesi İşletme
Fakültesi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Fakültesi,
Atatürk Üniversitesi İşletme Fakültesi, Ege Üniversitesi İşletme Fakültesi,
Adana ve Bursa Akademileri) |
|
|
İstanbul’da
Sevk ve İdarecilik Eğitim Vakfı kuruldu (1969) |
|
|
Ankara
Akademisine bağlı İşletme Yönetimi Enstitüsü “Lisansüstü İşletmecilik
Eğitim Programı” uygulamaya başladı (1971) |
COVID-19 pandemisi ile birlikte üniversitelerin ve işletmecilik eğitiminin yeniden sorgulandığı bir dönemde, geçmişin örneklerini günümüzün tecrübe ve ihtiyaçları ile birlikte değerlendirerek daha iyi çözümler ortaya koymak gerekmektedir. Üniversite mezunu genç işsizlerin sayısında yaşanan artış ve İİBF mezunlarının istihdam (ve girişimcilik) sorunu da dikkate alınınca yeni bir yaklaşım ve yapılanma ihtiyacı zorunluluk arz etmektedir.
KAYNAKLAR
Arzova, S. B. (2020). Rumlar ve Ticaret: Elen Ticaret Mektebi, Expoze Kitap, İstanbul.
Heybeliada Rum Ticaret Okulu (Ecole de commerce â Halki) Görseli, https://tr.pinterest.com/pin/351140102180156632/
L'Instruction Publique Chez les Grecs: Depuis la Prise de Constantinople par les Turcs Jusqu'à Nos Jours; Avec Statistique Et Quatre Cartes ... l'Année Scolaire 1878-1879, s.433-434, https://ia601604.us.archive.org/22/items/linstructionpu00chas/linstructionpu00chas.pdf
Namal, Y. ve Karakuzu, H. (2016). Türkiye’de üniversite açma politikasına bir örnek: Doğu üniversitesi fikrinden Atatürk Üniversitesine. Tarih Okulu Dergisi, 9(27), 481-517.
Öz-Alp, Ş. (1972). Yeni Gelişmeler Karşısında İşletme Yöneticileri ve İşletmecilik Eğitimi, Sevinç Matbaası, Ankara.
Pazarcık, Y. (2016). Türkiye’de Yüksek Lisans Eğitiminde İlk Adım: İşletme İdaresi Kurslarına İlişkin Bir Sözlü Tarih Çalışması, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, Cilt 45, Özel Sayı, 9-25.
Rum Tüccar Görseli, https://tr.pinterest.com/pin/598486237953193512/
Sayar, N. (2018). İktisadi ve ticari ilimlerle meşgul yüksek tahsil müesseseleri. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, 247-256.
DİPNOTLAR
[1] Muhammet Negiz, mnergiz@live.com, 30.03.2022, https://islamiktisadi.net/2022/03/30/turk-isletmecilik-egitiminde-bir-kilometre-tasi-heybeliada-elen-ticaret-mektebi/
[2] Eflak(1774-1782 ve 1796-1797 yılları arasında) ve Moldavya Voyvodalığı(1786-1788) yapmıştır. Aynı isimli torunu Yunan İsyanı’nda ve Yunan Bağımsızlık Savaşı’nda öne çıkmıştır.
[3] L'Instruction Publique Chez les Grecs: Depuis la Prise de Constantinople par les Turcs Jusqu'à Nos Jours; Avec Statistique Et Quatre Cartes ... l'Année Scolaire 1878-1879, s.433-434, https://ia601604.us.archive.org/22/items/linstructionpu00chas/linstructionpu00chas.pdf
[4]Türk iktisadi hayatında çok önemli olan bir anlaşmadır. O dönem itibarıyla bakıldığında işletmeciliğin gelişmesi pek mümkün olmuyor.
-----------------------
Türk İşletmecilik Eğitiminin Tarihi Gelişim Süreci
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder