Kitap
Tanıtım: "Osmanlı Ticaretinde Gayrimüslimler: Kapitülasyonlar - Beratlı
Tüccarlar, Avrupa ve Hayriye Tüccarları (1750-1839)" [1]
Turhan Kitabevi
tarafından yayımlanan "Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar"
serisinin 6. yayını "Osmanlı Ticaretinde Gayri Müslimler:
Kapitülasyonlar - Beratlı Tüccarlar, Avrupa ve Hayriye Tüccarları
(1750-1839)" başlığı ve Ali ihsan Bağış imzası ile 1983 yılında
okurların ve araştırmacıların istifadesine sunulmuştur.
Eser, önsözündeki bir
soru ile başlamaktadır: "Bilindiği gibi, Batı Avrupa'da sanayi inkılabı
sırasında ticari kesimden Sanayiye önemli ölçüde sermaye transferi olmuştur.
Acaba neden, böyle bir olay Osmanlı İmparatorluğu’nda XVIII. yüzyıl sonu ile
XIX. yüzyıl başlarında meydana gelmemiştir?"
Yazar, bu sorunun
yanıtlanması için konuya bakılması gereken birçok yönden bir tanesinin o
dönemde oldukça önemli bir sermaye birikiminde bulunarak, Osmanlı
İmparatorluğunun ticari hayatında hatırı sayılır bir rol oynayan tüccar
sınıfının tahlil edilmesi ve tanınması olduğunu ifade etmiştir. Söz
konusu eserin amacı da bu meseleyi aydınlatmaktır.
Ali İhsan Bağış, Osmanlı
İmparatorluğu'nda özellikle XVIII. yüzyıldan itibaren ve XIX. yüzyıl boyunca iç
ve dış ticaret hayatında önemli rol oynayan Rum, Ermeni ve Yahudi gayrimüslim
tebaanın yabancı devletlerin himayesine girerek, "beratlı tüccar"
olmak isteyişlerinin, bu tüccarları yabancı devletlerin himayelerinden
kurtarmak için III. Selim tarafından yapılan "Avrupa Tüccarı"
düzenlemesinin ve buna karşı Avrupa devletleri ile Rusya'nın güttüğü
politikalar ile II. Mahmud dönemi politikalarının sebep ve sonuçlarını ele
almıştır.
Araştırma sürecinde arşiv
belgelerinden yararlanılmıştır. Yabancı tüccarlar söz konusu olduğunda kaynak
olarak ilk önce Başbakanlık Arşivi'nde bulunan Ecnebi Defterlerinin[2] akla geldiğini belirten Bağış,
başlangıçta İngiltere ve Fransa'ya ait defterlerin incelendiğini ama bu
defterlerde daha ziyade konsolos ve tercümanların, yani tayin ve azilleri
yapılan kişilerin isimlerine ulaşıldığını ifade etmiş ve Başbakanlık Arşivi'nde
bulunan diğer tasnif ve belgelerin taranması sonucunda aranan ipuçlarına
ulaşıldığını aktarmıştır. Başbakanlık Arşivi dışında yararlanılan diğer arşivler
ise Londra'da Public Record Office ve British Museum Arşivleri ile Paris'te
Quai d'Orsay (Dışişleri Bakanlığı Arşivi) ve Archives Nationales olarak
belirtilmiştir. Bu süreçte Avrupalı seyyahların hatıraları da dönemin izlerini
takip amacıyla gözden geçirilmiştir. Ulaşılan Fransızca, Yunanca, Hollandaca
belgelerin tercümesi konusunda uzmanlardan destek alınmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu'nun
kuruluşundan, III. Selim'in cülusuna kadar Osmanlı politikasının ana hatları ve
kapitülasyonlar üzerine bir giriş ile başlayan eser, beş bölümden oluşmaktadır:
§ Beratlı
tüccar müessesesinin doğuşu ve gelişmesi,
§ II.
Selim ve beratlı tüccarlar,
§ "Avrupa
Tüccarlığı" karşısında Batı devletleri ve Rusya'nın
davranışları,
§ II.
Mahmud ve Avrupa Tüccarları,
§ II.
Mahmud ve Hayriye Tüccarları.
Çalışma, sonuç ve eklerle
nihayete ermektedir. İşletmecilik tarihi ya da iktisat tarihi alanına ilgi
duyan okurlar ve araştırmacılar için faydalı bir eser niteliğindedir.
[1] Muhammet
Negiz, Karadeniz Teknik Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü, mnergiz@live.com | Ağustos 2022
[2]
16 Temmuz 2018 tarih ve 30480 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 11 numaralı
Devlet Arşivleri Başkanlığı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı kurulmuştur. Kaynak: https://www.devletarsivleri.gov.tr/Sayfalar/Sayfa.aspx?icerik=9&h=ADA45D7B737CBC58F13C672C0AECCA8E9F0DDB54A7AB8426349949A5FDEB9E15
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder