Bu yazıdaki birinci amacım araştırmacılara meta-analiz nedir’i öğretmek değil (ki haddime de değil), meta-analiz yaparken yardımcı bir yazılım olan Comprehensive Meta Analysis ile meta-analizin nasıl yapılabileceği hakkında küçük bir bilgi vermektir. İkinci amacım ise Türkiye’deki bilgi saklamaalışkanlığına karşı küçük bir adım atmaktır.
Meta-analiz hakkında bilgisi olmayan okuyuculara yazıdaki ifadeler anlamsız gelebileceği gibi, meta-analiz hakkında bilgisi olan okuyuculara yazıdaki bilgiler eksik ya da hatalı gelebilir.
Lütfen görüş ve düzeltmelerinizi aşağıda yorum olarak bildiriniz.
Comprehensive Meta Analysis yazılımını http://www.meta-analysis.com/pages/demo.html adresinden indirebilirsiniz.
Detaylı anlatımı yazının devamında bulabilirsiniz.
UYARI: Zaman geçtikçe yazıda oldukça eksiklikler olduğunu farkettim. Özellikle “forest plot” sonucunun nasıl okunacağı hakkında epeyce bilgi eksikliği var. Yazıyı güncelleyene kadar, o bölüm hakkında detaylı bilgiyi “how to read forest plot” şeklinde aramalar yaparak bulabilirsiniz.
GİRİŞ
Araştırmacılar çoğu zaman ekonomi, araştırma süresi, araştırmacı özellikleri gibi nedenlerle küçük örneklemler ya da araştırma grupları ile çalışmaktadırlar. Bununla birlikte yapılan benzer araştırmalar farklı sonuçlar doğurabilmektedir. Bu nedenle benzer konu üzerinde yapılan farklı çalışmaların tek çatı altında toplanması gerekmektedir. Araştırma sentezi, araştırma birleştirmesi de denilen meta-analiz; bulguları birleştirmek amacıyla geniş bir analiz sonucu örnekleminin analiz edilmesidir (Glass, 1976). Başka bir deyişle, analizlerin analizidir.
Yapılacak meta-analize dahil edilmesi planlanan çalışmaların ham verilerine ulaşmak çoğu durumda mümkün olmamaktadır. Ham verilere ulaşmak mümkün olsa dahi bu verilerin kullanılması ve aynı analizlerin tekrarlanması ekonomik değildir. Dolayısıyla farklı araştırmalardan elde edilen analiz sonuçlarının aynı birime dönüştürülmesi gerekmektedir. Bu birim, etki büyüklüğüdür (Camnalbur, 2008). Cohen (1990), bilimsel araştırmaların temel ürününün p değerleri değil, bir ya da daha fazla etki büyüklüğünün miktarı olduğunu ifade etmiştir. Bununla birlikte Card (2011), hipotez testlerinin ilişki ya da fark olup olmadığı hakkında bilgi verdiğini, buna karşın etki büyüklüğünün bu fark ya da ilişkinin ne kadar olduğu hakkında bilgi verdiğini belirtmiştir.
Meta-analize dahil edilecek araştırma sonuçlarının ortak bir ölçüye dönüştürülmesi işleminde çok sayıda, farklı etki büyüklüğü hesaplamaları yapılabilir. Burada önemli olan meta-analize dahil edilecek araştırma sonuçlarının niteliğine uygun olan etki büyüklüğünün hesaplanmasıdır. Günümüzde bu farklı türdeki etki büyüklüğü değerleri bilgisayar yazılımları aracılığı ile kolayca bulunabilmektedir. Çeşitli etki büyüklüklerinin elde hesaplanması içinse Borenstein, Hedges, Higgins ve Rothstein (2009), Ellis (2010) gibi kaynaklardan faydalanılabilir.
Farklı etki büyüklüklerinin meta-analizle bir araya getirilmesinde; kullanılacak meta-analiz modeli önemlidir. Bu noktada iki türlü meta-analiz modelinden bahsetmek mümkündür. Bunlardan birincisi sabit etki modeli, ikincisi ise tesadüfi etki modelidir.
Sabit etki modeli, meta analize dahil edilen çalışmalarda evren etki büyüklüklerin değişmediği varsayımına sahiptir. Bu nedenle, tüm çalışmalara ait evren etki büyüklükleri standart sapması sıfıra eşittir. Tesadüfi etki modelinde ise, evren etki büyüklüklerinin çalışmadan çalışmaya değiştiği varsayılır. Dolayısıyla tüm çalışmalara ait evren etki büyüklükleri standart sapması sıfırdan farklıdır (Ellis, 2010). Bu ifadeler Şekil 1’deki gibi özetlenebilir.
Sabit etki modeli, meta analize dahil edilen çalışmalarda evren etki büyüklüklerin değişmediği varsayımına sahiptir. Bu nedenle, tüm çalışmalara ait evren etki büyüklükleri standart sapması sıfıra eşittir. Tesadüfi etki modelinde ise, evren etki büyüklüklerinin çalışmadan çalışmaya değiştiği varsayılır. Dolayısıyla tüm çalışmalara ait evren etki büyüklükleri standart sapması sıfırdan farklıdır (Ellis, 2010). Bu ifadeler Şekil 1’deki gibi özetlenebilir.
Şekil 1. Sabit ve Tesadüfi Etki Modelleri (Ellis, 2010).
Meta-analiz sırasında hangi modelin seçileceğine karar verilirken aşağıdaki yöntem izlenebilir (Ellis, 2010).
1. Etki büyüklüklerinin homojen dağılıp dağılmadığı test edilebilir.
2. Bu test sonucuna göre, eğer etki büyüklükleri homojen dağılım gösteriyorsa, sabit etki modelinin kullanılabileceği söylenir.
3. Etki büyüklükleri homojen dağılım göstermiyorsa tesadüfi etki modeli kullanılmalıdır.
1. Etki büyüklüklerinin homojen dağılıp dağılmadığı test edilebilir.
2. Bu test sonucuna göre, eğer etki büyüklükleri homojen dağılım gösteriyorsa, sabit etki modelinin kullanılabileceği söylenir.
3. Etki büyüklükleri homojen dağılım göstermiyorsa tesadüfi etki modeli kullanılmalıdır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder