Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Sosyokent Fizibilite Raporu ~ Muhammet Negiz

Sosyokent Fizibilite Raporu

1. Dünya’daki Modeller Teknoloji ve inovasyon politikalarında olduğu gibi bir şehrin veya bölgenin sosyal inovasyon kapasitesinin artırılması da işletme, kurum ve sivil toplum örgütlerinin bireysel çabalarına dayanan inovasyon faaliyetlerinden ziyade bu paydaşların (kamu, özel sektör, STK’lar, üniversiteler vb.) bilgiyi elde edip etkin bir biçimde paylaşmaları ile mümkündür. Bu anlamda, sosyal inovasyon eş güdüm ve iş birliğini gerektiren sosyal etkileşimli bir süreci ifade etmektedir. Bu süreçte şehir veya bölge için oluşturulan vizyon çerçevesinde kamu kurumları, işletmeler ve sivil toplum örgütlerinin birbirleri arasında bilgi paylaşımını destekleyecek yapıların oluşturulması önem teşkil etmektedir. Bu bağlamda sosyal inovasyonun bir ülkede, bir bölgede veya bir şehirde sistematik bir şekilde yapılması için her şeyden önce bu tür faaliyetlerin kurumsal bir çatı altında toplanması ve bu yolla sosyal girişimciliğin desteklenmesini gerekmektedir. Dünya’daki çeşitli modellere yoğunlaşıp benzer bir sosyal inovasyon merkezi veya Sosyokent kurulmasından ziyade bu çalışmada daha hibrid bir yaklaşım tercih edilecektir. Bu bağlamda dünya modellerinde öne çıkan kimi unsurların harmanlanarak özgün bir kurumsal yapının ortaya çıkarılması hedeflenmektedir. Önceki bölümlerde de incelenen dünya modellerinde sosyal inovasyonun kurumsallaşması açısından öne çıkan temel unsurlar dört başlık altında incelenebilir:

Destek merkezleri ve farkındalık yaratma

Eğitim faaliyetleri

Laboratuvar hizmetleri

Kuluçka merkezi ve hub

Destek Merkezleri ve Farkındalık Yaratma: Sosyal inovasyon merkezleri çoğu ülkede bu alanda farkındalık yaratmak için çeşitli faaliyetlerde bulunmaktadır. Sosyal inovasyon ve girişimciliğin geniş kitlelerce bilinmesinin önemi bu alanda henüz sadece toplum nezdinde değil kamu kurumları, özel sektör ve STK’lar nezdinde de yeterince bilgi birikiminin olmamasından kaynaklanmaktadır. Sosyal girişimcilik her ne kadar en az diğer girişimcilik faaliyetleri kadar yaygın bir faaliyet ise de politika yapıcılar ve girişimciler, faaliyet alanlarının sosyal girişimcilik olarak tanımlanıp tanımlanmadığını bil(e)memektedirler. Bu nedenle, sosyal inovasyon ve girişimciliğin ne olduğu, diğer inovasyon türlerinden nasıl ayrıldığı, sosyal inovasyon ve girişimcilik ile geleneksel girişimcilik faaliyetleri arasındaki tamamlayıcılık ilişkileri ve kâr amacı güden faaliyetlerin sosyal inovasyon olarak nitelendirilip nitelendirilemeyeceği gibi konularda toplumun her kesiminden bireyi ve kurumu bilgilendirmek her sosyal inovasyon merkezinin üstlendiği temel fonksiyonlardan biridir.

Eğitim Faaliyetleri: Büyük ölçüde bütün sosyal inovasyon merkezleri eğitim konusuna eğilmektedir. Bu konuda öncü kurumun Stanford Üniversitesi olduğu söylenebilir. Üniversitenin işletme fakültesi ile çok sıkı bir ilişki içinde olan merkez, buradan gelen insan kaynağının da katkısıyla çeşitli düzeylerde eğitim programları düzenlemektedir. Bu örnekten de gördüğümüz gibi sosyal inovasyon ve girişimcilik alanında eğitim konusu çok boyutlu olup yüksek lisans programlarından özel olarak dizayn edilmiş sosyal inovasyon derslerine, sertifika programlarından sosyal inovasyon akademilerine kadar uzanan geniş bir yelpazede incelenebilir. Başka bir örnek SIP’in bu alandaki girişimleridir. SIP, hem kamu hem de özel sektörü firmalarına bu alanda eğitimler vermektedir. SIP bünyesinde kurulan Sosyal İnovasyon Akademisi ile kendi alanlarında deneyimli çalışanlar için yüksek lisans programları düzenlenmektedir. The Young Foundation ve Rockefeller Foundation ile iş birliği içinde bulunan akademi proje bazlı eğitimler de sunmaktadır. Bunlara ek olarak dünyanın önde gelen üniversitelerinden biri olan London School of Economics (LSE) bünyesinde ‘Sosyal İnovasyon ve Girişimcilik’ adı altında bir yüksek lisans programı mevcuttur. Bu programda genç ve hızla gelişmekte olan sosyal inovasyon kavramına ilişkin en yeni trendler, akademik bakış açıları, geçmişteki ve günümüzdeki sosyal inovasyon ve sosyal girişimcilik tecrübeleri ele alınmaktadır. Sosyal inovasyon ve girişimciliğin yalnızca tek bir boyutta analiz edilmesi uygun olmamaktadır. Bu nedenle belirtilen yüksek lisans programında sosyal inovasyon ve girişimciliğin yönetim bilimi, ekonomi, psikoloji, sosyoloji ve antropoloji disiplinleri ile etkileşimi hakkında da çalışmalar yapılmaktadır. LSE sosyal inovasyon ve girişimcilik programının temel amacı, sosyal fayda yaratmayı amaçlayan başarılı ticari girişimlerin nasıl tasarlanacağına, başlatılacağına, uygulanacağına ve geliştirileceğine dair genel bir çerçeve sunmaktır.

Laboratuvar Hizmetleri: Sosyal bilimlerde laboratuvar kullanımının önemi son yıllarda hızla artmaktadır. Laboratuvar kurulumu ve faaliyetleri çok boyutlu bir konu olup genel olarak teorik ve uygulamalı alanlara eğilen laboratuvarlar olarak ikiye ayrılabilir:(i) Teorik laboratuvarlar daha çok oyun teorisi (game theory), ajan temelli modelleme (agent based modelling) ve simülasyon tekniklerini kullanarak karmaşık sosyal ilişkilerin modellenmesi ve bu yolla öngörüler yapılması için kurulmaktadır. Bu laboratuvarlar insan kaynağına da duyulan gereksinim sonucu çok yaygın değildir. Örneğin Stanford Üniversitesinde araştırma laboratuvarı olarak adlandırılan davranışsal laboratuvar interdisipliner bir bakış açısıyla örgütsel davranış, davranışsal pazarlama gibi alanlarda aktörlerin tercihleri, karar mekanizmaları ve grup içi davranışları konularında araştırma yapmaktadır. (ii) Uygulamalı laboratuvarlar sosyal inovasyon merkezlerinin çoğunda bulunmakta fakat çok çeşitlilik göstermektedir. Bu laboratuvarlar da çok çeşitli faaliyetlerde bulunmaktadır. Ancak eğitim faaliyetleri ile eş güdüm içerisinde kamu, özel sektör ve STK’lar ile iş birliğini güçlendirmeyi amaçlayan sosyal etki laboratuvarları bunların en yaygınıdır. Etki laboratuvarları hem politika dizaynı çalışmalarında kullanılmakta hem de üretilen teorik bilginin uygulamaya geçirilmesine katkı sağlamaktadır Bu tür laboratuvarlara en güzel örnek Stanford Üniversitesi’nde faaliyette bulunan sosyal etki (social impact) laboratuvarlarıdır. Bu laboratuvarlarda ulusal ve uluslararası ölçekteki ekonomik, sosyal ve çevresel sorunlara çözümler üretmek amacıyla öğrencilerin yenilikçi fikirler geliştirmelerine ve bu fikirleri hayata geçirmelerine yardımcı olacak yaklaşımları geliştirmelerine olanak sağlanmaktadır. Laboratuvar (kamu, özel sektör ve STK’lar gibi) çeşitli kuruluşlarda ilişki halinde bulunulan mentorları ile eşleştirilerek somut problemleri tespit etme yenilikçi çözümler geliştirilmesi gibi alanlarda iş başında eğitim fırsatı elde etmektedirler. Kısacası eğitim görenlerin çeşitli kuruluşların faaliyetlerine etkin bir şekilde katıldığı ve projeler yaptığı bir yapıdan söz etmek mümkündür. Üniversite bünyesindeki Etki Fonlama Laboratuvarları da bahsettiğimiz sosyal girişimcilik faaliyetlerinin finansmanı ile iligili konularda öğrencilere eğitimler vermektedir. Burada amaç, sosyal inovasyon faaliyetlerinin nasıl finanse edilebileceği ile ilgili temel eğitimin verilmesidir. Son olarak, kuruluşlara yönelik olarak faaliyet gösteren Sorumluluk Sahibi İşletme Laboratuvarları işletmelerin ekonomik, sosyal ve çevresel sorunların çözümüne yönelik nasıl katkı sağlayabileceğine yönelik projeler geliştirmektedir. Örnek alınabilecek bir başka laboratuvar türü de SIP bünyesindeki Innovalab’dır. Bu laboratuvar katılımcı bir yaklaşımla sosyal eğilimleri belirlemektir ve kamu sektörünce verilen hizmetlerin kalitesini değerlendirmekte geliştirilmesi için önerilerde bulunmaktadır. Kısacası kamuda yenilikçi uygulamalar için bir test merkezi işlevine sahiptir. Diğer bir örnek de Danimarka merkezli MindLab’dır. Bakanlık ve belediyenin katılımıyla sosyal inovasyon ve girişimcilik konularında kamu, iş adamları ve vatandaşları bir araya getiren bu uygulamalı laboratuvar disiplinler arası bir yaklaşımla paydaşlardan yenilikçi fikirlerin üretilmesine yönelik somut geri bildirimler almaktadır.

Kuluçka merkezi ve hub: Sosyal inovasyon merkezlerinin bir hub olarak konumlandırılması çok yaygındır. Bu merkezler karmaşık sosyal sorunların hem tespit edilmesi hem de çözümüne yönelik faaliyetlerin kamu, özel sektör ve STK’ların bir araya getirildiği platformlar aracılığı ile yürütüldüğü çatı kurumlara dönüşmektedir. Bu faaliyetlerin üniversite bünyesinde bir çatı altında yürütülmesi sunulan danışmanlık faaliyetleri ile de ilişkilidir. Özellikle özel sektörde faaliyet gösteren firmaların inovasyonun sosyal ve ekonomik boyutları konusundaki danışmanlık ihtiyaçları bireysel ilişkiler yerine bu merkezler aracılığı ile daha etkin bir şekilde yürütülmektedir. Bu bağlamda üniversiteler sosyal bilimlerin ekonomi, psikoloji, antropoloji ve sosyoloji gibi sosyal inovasyon ve girişimciliği ilgilendiren çeşitli alanlarında firmalara danışmanlık hizmeti sunmaktadırlar. Paydaşların kurumsal bir çatı altında bir araya geldiği ve dizayn ettiği projeler bireysel çabalara göre daha verimli sonuçlar vermektedir.Örneğin SIP Chatterbox ile sosyal girişimciler atölye çalışmalarında ve tartışma toplantılarında bir araya getirilmekte ve hem kamu hem de STK katılımıyla iktisadi, toplumsal ve çevresel sorunlara ilişkin yenilikçi fikirler ve projeler üretilmeye çalışılmaktadır. Yine SIP örneğinde merkezin hem ulusal hem de uluslararası ağlar kurmanın hem finansal kaynaklara hem de yenilikçi fikirlere ulaşmada ne gibi işlevler üstlenebileceği ortaya konulmaktadır. Sosyal girişimcilere kuluçkalık yapmak birçok merkezin temel işlevlerindendir. Örneğin SIP bünyesinde faaliyet gösteren Sosyal Kuruluş Üreticisi (LKRTEAM), girişimcilere faaliyetlerinin her aşamasında ve çeşitli konularda (finans, pazarlama, hukuk, örgütlenme) akademik boyutu da olan profesyonel destek sağlamaktadır. Bu desteğin sistemik hale getirilmiş bir örneği Park bünyesinde hazırlanan el kitaplarıdır. Özel sektör deneyimi de göz önünde bulundurularak hazırlanan bu kitapçıklar sosyal girişimcilik faaliyetinde bulunmak isteyenler için idari ve hukuki bir çok konuda bilgi içermektedir. Girişimcilerin bu alanlardaki bilgi eksikliğini gidermek ve belirsizliği ortadan kaldırmak için hazırlanan bu el kitapları, iş yeri yönetimi için gerekli bir çok pratik bilgi içermektedir.

2. Temel Yetenek & İhtisaslaşma (Sosyokent'de konumlandırılabilecek işletmelerin ya da girişimler ve sektörel ihtisaşlaşmayla ilgili kriterler belirlenecektir.) (Bölgenin faaliyet göstereceği teknolojik alanlar ve ön görülen çıktılar) Bölgenin özendirici araçları; bölgede yaratılacak toplam tahmini Ar-Ge personeli istihdamı Bölgede yer alacak Ar–Ge bağlantılı kurum ve kuruluşlar ve diğer destek birimleri Sosyal inovasyon ve girişimcilik alanında ihtisaslaşma ve temel yeteneklerin oluşturulması ve geliştirilmesi temelde bölgenin ve ülkenin ihtiyaçlarıyla bağlantılıdır. Bölgemizde ve ülkemizden ne tür ekonomik, sosyal ve çevreyle ilgili sorunların olduğu ve dolayısıyla Sosyokent’in ihtiyaca yönelik olarak geliştireceği temel yetenekler ve ihtisaslaşacağı konular/alanlar hem bölge analizinde hem de mülakatlar ve çalıştayda ortaya çıkarılmıştır. Bu bağlamda Sosyokent’in temel yetenek ve ihtisaslaşma alanları:

Göç ve Nüfus

Çevre Sorunları ve Kentleşme

İktisadi Sorunlar

Eğitim Sorunları

Sağlık ve Bakım Hizmetleri olarak belirlenmiştir.

2.1. Göç ve NüfusSosyokent’in ihtisaslaşacağı temel alanlardan biri hiç şüphesiz son dönemde gittikçe önemi artan göç ve nüfus sorunlarıdır. Yaşlanan nüfus ve beraberinde getirdiği iktisadi, sosyal ve psikolojik sorunlar birçok ülkede çözüm bekleyen temel sorunlardır. Sorunun ekonomik ve sosyal boyutlarını kapsamı sadece kamu sektörünün bu alanda faaliyet göstermesi ile yeterli bir şekilde çözüme kavuşturulamayacak olup sosyal inovasyon ve girişimcilik faaliyetlerine de ihtiyaç vardır. Bu bağlamda ihtisaslaşılacak ve yenilikçi çözümler üretilecek temel alanlar;

Yabancı Göçmenler

Yaşlanan Nüfus ve

Dezavantajlı Gruplarda İşsizlik ve Toplumsal Uyumdur.

2.2. Çevre Sorunları ve KentleşmeÇevre sorunları ve kentleşme uluslararası boyutu da olan sosyal inovasyon bağlamında temel bir ihtisaslaşma alanıdır. Akla gelen ilk örnek iklim değişikliği ile ilgili sorunlar ve bu sorunların çözümüne yönelik geliştirilecek olan sosyal inovasyon faaliyetleridir. Ancak konu sadece bu boyutu ile sınırlı değildir. Bölgemiz ve ülkemiz bağlamında kentsel dönüşüm hızla devam etmekte olup konunun iktisadi ve sosyolojik taraflarına eğilecek araştırmalara da fazlasıyla ihtiyaç vardır. Şehirleşmeye ilgili sorunlar kentsel dönüşümle sınırlı olmayıp belediye hizmetlerinin geliştirilmesi, elektrik ve su kullanımında israfın azaltılması, hem evlerde ve iş yerlerinde ısınma hem de trafikte araba kullanımı sonucunda ortaya çıkan kükürtdioksit (SO2) ve partiküler madde (Duman) salınımına bağlı olarak ortaya çıkan sorunların giderilmesine yönelik faaliyetlerin geliştirilmesi ve bu alanda ihtisaslaşılması da Sosyokent’in faaliyet göstereceği temel alanlardır. Bu alanlardaki faaliyetlerin haliyle yerel yönetimlerle sıkı ilişkiler içinde olacaktır. Bu tür ilişkilerin geliştirilmesine yönelik faaliyetler de bir sonraki bölümde incelenmektedir. Bu konuda ihtisaslaşılacak ve yenilikçi çözümler üretilecek temel alanlar:

İklim Değişikliği

Kentsel Dönüşüm

Şehirleşme

Belediyecilik Hizmetleridir.

2.3. İktisadi SorunlarBilindiği gibi iktisadi sorunlar daha çok kamu ve özel sektör perspektifiyle çözüm üretilebilecek alanlar olarak görülmektedir. Ancak raporda hep belirttiğimiz gibi sosyal inovasyon ve girişimcilik hem kamu hem de özel sektörün yeterli ol(a)madığı durumlarda önem arz etmekte ve mikrofinans gibi dünya örneklerinde de görüldüğü gibi bir çok iktisadi sorunun sürdürülebilir bir şekilde çözümünde önemli roller üstlenmektedir. Bu bağlamda Sosyokent’in ihtisaslaşacağı temel alanlar biraz da bölgenin ve ülkenin temel iktisadi sorunları göz önünde bulundurularak belirlenmiştir. Bu konuda ihtisaslaşılacak ve yenilikçi çözümler üretilecek temel alanlar:

Gelir Dağılımında Adaletsizliği

Engellilerin İktisadi Hayata Etkin Katılımı

Dezavantajlı Grupların (Evsizler, Kadınlar, Göçmenler vb.) İktisadi Sorunlarıdır.

2.4. Eğitim SorunlarıEğitim alanında ihtisaslaşma hem toplumsal sorunların çözümüne yönelik faaliyetlere yardımcı olacak hem de iktisadi ve toplumsal alanda sürdürülebilir kalkınma ve rekabetçilik düzeyi arttırılmış bir bölge ve ülke vizyonuna katkı sağlayacaktır. Okuryazar oranının arttırılması bu bağlamda temel faaliyetlerden biri olacaktır. Dezavantajlı gruplarda, yaşlı nüfusta ve kız çocuklarında kendini açık bir şekilde gösteren okur yazarlık problemi kamu ve özel sektörün yanından Sosyokent gibi sosyal girişimcilik faaliyetleri perspektifine de ihtiyaç duymaktadır. Bu alandaki sosyal girişimcilik faaliyetleri ve projeleri özellikle dezavantajlı gruplara yönelik olarak üniversite mezun oranını arttırma, belli başlı sınavlarda (YGS, KPSS vb.) başarı oranlarını arttırma, okullaşma oranını arttırma ve yaşam boyu eğitim ve öğretim gibi alanlarda yoğunlaşacaktır. Bu konuda ihtisaslaşılacak ve yenilikçi çözümler üretilecek temel alanlar:

Okuryazar Oranının Arttırılması

Dezavantajlı Gruplarda Okuryazarlık ve Okullaşma

Yaşam Boyu Eğitim

Eğitimde Kalitenin arttırılmasıdır.

2.5. Sağlık ve Bakım HizmetleriSağlık sektörü de eğitim ile birlikte sosyal inovasyon ve girişimciliğin önemli rol oynadığı alanlardan biridir. Literatür taramasında da belirtildiği gibi bu iki alan sosyal girişimciliğin en canlı olduğu ve kamu fonlarının yoğun bir şekilde kullanıldığı alanlardır. Sosyokent dezavantajlı gruplar için halk sağlığı konusunda ve toplumun geneli için de yaşlı bakımı konusunda sosyal girişimcilik faaliyetlerinde hizmet verecektir. Diğer bir konu göçün sağlık alanında getirdiği problemlerdir. Her ne kadar kamu bu alanda faaliyetlerde bulunsa da özellikle önleyici hekimlik ve halk sağlığı alanlarında sosyal inovasyon ve girişimcilik faaliyetlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Aynı durum yaşlı bakımı faaliyetlerinde de geçerlidir. Yaşlanan nüfus ve buna bağlı olarak değişen sağlık ihtiyaçları her ne kadar kamu politikaları ve özel sektör ile düzenlense de bunlar bazen tek başlarına yeterli olmamakta ve sosyal inovasyon ve girişimcilik gibi daha yenilikçi yaklaşımla da bu tür karmaşık sorunların çözümünde ve sürdürülebilir politikalar geliştirilmesinde katkı sağlamaktadır. Sosyokent sağlık alanında ihtisaslaşarak bu alanda yenilikçi fikirlerin ortaya çıkmasını destekleyecektir. Bu konuda ihtisaslaşılacak ve yenilikçi çözümler üretilecek temel alanlar:

Dezavantajlı Gruplara Temel Sağlık Hizmetlerinin Sağlanması

Yaşlı Bakımı

Halk Sağlığıdır. Yukarıda ifade edilen temel yetenek ve ihtisaslaşma alanları bölgede ve Türkiye’de sosyal inovasyona olan temel ihtiyaçlar ve bu ihtiyaçların karşılanması için yoğunlaşılması gereken temel faaliyet alanlarını göstermektedir. Elbette ki bu temel alanların yanından da sosyal inovasyon ve girişimcilik açısından desteklenmesi gereken yeni fikirler ve faaliyetler olacaktır. Sosyokent belirtilen bu alanları temel alanlar olarak ele alacak ancak sunduğu altyapı ile sosyal inovasyon ve girişimcilik faaliyetlerinin her türü için bir arayüz ve hub fonksiyonu olma görevini yerine getirecektir.

3. İşbirliği Modeli, Aktörler ve Yönetimi Sosyokent modeli, ilişkiler kurulacak temel aktörler ve bu ilişkilerin yönetimini ve koordinasyonunu belirleyen temel unsurlar üzerinden oluşturulmuştur. Bu bağlamda model tasarımı iki temel sac ayağına dayanmaktadır. 3.1 Kurumsal Örnekler İlk olarak dünyadaki benzer kurumsal örnekler örnekler ve bu modellerin incelenmesi sonucu ortaya çıkan temel faktörler kurulacak olan Sosyokent’in yapısında kendine yer bulacaktır. Bu alandaki düzenlemeler gerek hâlihazırda ASBÜ bünyesinde faaliyet gösteren Sosyal İnovasyon Merkezi (ASBÜ-SİM) aracılığı ile gerekse Sosyokent A.Ş. bünyesinde kurulacak olan (aşağıda geniş bir listesi verilmiştir) araştırma ve uygulama merkezleri, teorik ve uygulamalı laboratuvarlar ve çeşitli ofisler ile koordine edilecektir. Sosyokent’in temel yetenek ve ihtisaslaşma alanları bir önceki bölümde incelenmiş bu bölümde de bu alanlardaki faaliyetlerin hangi yapılar ve arayüzler aracılığı ile ve hangi aktörlerle etkileşerek yapılacağı ortaya konulmuştur. Dünya örneklerinde olmazsa olmaz olarak nitelendirebileceğimiz merkezler, hizmetler ve faaliyetler Sosyokent modelinin de tasarımında yer alacaktır. Sosyokent aşağıda listelenen birimler ve bunlarca sunulan faaliyetler üzerinden şekillendirilecektir:

Sosyal İnovasyon Merkezi (ASBÜ SİM)

Sosyal Alan Geliştirme Hizmetleri

Destek Merkezleri Mekanizmaları

Teorik ve Uygulamalı Laboratuvar Hizmetleri

Kuluçka ve Uluslararası Hub Hizmetleri

Bilgi Transfer Ofisi (BTO) ve Hizmetleri 3.2 Yerel İhtiyaçlar Sosyokent modelinin oluşturulmasında ikinci ana unsur uluslararası modeller bağlamında belirlenen temel hizmet ve faaliyet alanlarına ek olarak paydaşlar çalıştayı ve yarı yapılandırılmış mülakatlar sonucu tespit edilen yerel sorunlar ve isteklerdir. Sosyokent’in paydaşlar veya ulusal ve uluslararası aktörler ile iş birliğini geliştirmesi ve bu alanda tespit edilen sorunlar modelin tasarlanmasında ve geliştirilmesinde etkili olmuştur. Kısacası özgün bir sosyal inovasyon parkı çalıştay ve mülakatlardan çıkan hem kısa ve orta vadeli öneriler hem de uzun vadeli beklentileri karşılayacak şekilde yerel aktörlerin taleplerini dikkate almalıdır. Sosyokent iş birliği modeli ve aktörlerle etkileşimin tanımlanmasında bu aşama kritiktir. Paydaşlar tarafından dile getirilen yetersizlikler temelde iş birliği alanındaki eksikliklerle ilgilidir. Hâlihazırda faaliyet gösteren TGB’lerle ilgili istekler ve temenniler daha çok etkileşim, iş birliği, sosyalleşme gibi konularda var olan hem fiziki hem de sosyal altyapı eksiklikleriyle ilgilidir. Eş güdüm ve iş birliği yetersizlikleri dört ayrı başlık altında incelenebilir:

TGB’lerde İşletmeler Arası İşbirliği

TGB’lerde Üniversite-Sanayi İş Birliği

TGB ve Bölgesel/Ulusal Aktörler arası İş Birliği

Uluslararası Aktörlerle Kurulan İş Birlikleri Sosyokent’in sunacağı hizmetler ve tasarlanan merkezler/laboratuvarlar ve ofisler bu iş birliği sorunlarını gidermek üzere faaliyette bulunacaktır. 3.2.1 Sosyokent’te İşletmeler Arası İş Birliği Sosyokent, çeşitli düzeylerde kendini gösteren bu iş birliği yetersizliklerini çözmeye yönelik bir altyapı sistemi kurarak diğer teknoloji geliştirme bölgelerinden farklılaşacaktır. TGB’lerde kendini gösteren firmalar arası iş birliği sorunları Sosyokent bünyesinde sunulacak olan sosyal alan geliştirme hizmetleri ile çözüm bulunmaya çalışılacaktır. Bu faaliyetler hem sosyal altyapı hem de fiziki altyapının geliştirilmesi ile ilişkili olup Sosyokent bünyesinde bulunan firmalara sadece görünür iktisadi avantajlar değil bilgi paylaşımında, fikir ve ürün üretiminde sağlayacağı eş güdüm ile sürdürülebilir büyüme konusunda da avantajlar sağlayacaktır. 3.2.2. Sosyokent’te Üniversite-Sanayi İş Birliği Çalıştay ve mülakatlarda dile getirilen bir başka iş birliği eksikliği TGB’lerin üniversite-sanayi ilişkilerini yeterince geliştirmediği yönündedir. Sosyokent, bu bağlamda proje bazlı faaliyetler ile üniversite ve işletmeler arasındaki ilişkilerin güçlendirilmesini sağlayacaktır. Aynı zamanda ortak insan kaynakları havuzu ile tasarım, toplumsal etki ölçümü, hukuki danışmanlık gibi tek başına firmaların istihdam etmesinin işlevsel olmayacağı birçok alanda firmalar ortak hizmet kiralayabileceklerdir. Bu da firmalar ile üniversite arasındaki iş birliğini güçlendirecektir. Eğitim ve laboratuvar hizmetlerinin sunulmasında üniversite insan kaynağı etkin bir şekilde kullanılacak ve bu yolla sosyal inovasyon ve girişimcilik alanında yeni fikirlerin üretilmesinde üniversite bünyesinde var olan sosyal bilimler disiplinlerinin katkılarından azami ölçüde yararlanılacaktır.

Şekil 3: ASBÜ Sosyokent modeli ve ana aktörler

3.2.3. Sosyokent’te Bölgesel/Ulusal Aktörlerle İş Birlikleri

Ulusal ölçekte kurulacak iş birlikleri kamu, özel sektör ve STK’larla ilişkilerin nasıl tanımlanacağı ve ne tür kurumsal mekanizmalar geliştirileceği ile ilgilidir. Dünya örnekleri sosyal inovasyon ve girişimcilik alanında ulusal ölçekte iş birlikleri kurulmasında sosyal etki laboratuvarlarının önemini işaret etmektedir. Bu bağlamda Danimarka ve Singapur örneklerinde olduğu gibi kamu, belediyeler, STK’lar ve özel sektörü bir çatı altında toplayan ve sosyal sorunların çözümüne yönelik yeni fikirlerin geliştirildiği sosyal etki laboratuvarları etkin bir şekilde Sosyokent bünyesinde kullanılacaktır. Sosyal inovasyon ve girişimcilik doğası gereği kamu kurumları ve belediyeler ile iç içe olmayı gerektirmektedir. TGB’lerden gelen bir çok uzman bu gerekliliği dile getirmiş ve özellikle kamu ile ilişkilerin geliştirilmesinde Sosyokent’e büyük görevler düştüğünü söylemiştir. Bu bağlamda Sosyokent, hem sunduğu eğitim faaliyetleri hem de danışmanlık faaliyetleri ile kamu ile ilişkilerin geliştirildiği (Singapur Innovalab örneğinde olduğu gibi) ve bu bilginin yine Sosyokentte özel sektör işletmelerine aktarıldığı bir ara yüz hizmeti sunacaktır.

3.2.4. Sosyokent’te uluslararası aktörlerle işbirlikleri

Uluslararası iş birliklerinin geliştirilmesine yönelik olarak Sosyokent, uluslararası aktörlerle kuracağı iş birlikleri, yürüteceği ortak projeler ve düzenleyeceği akademik faaliyetler ile ön plana çıkacaktır. Bu bağlamda hedef Sosyokent’in uluslararası bir hub haline getirilmesidir. Danışmanlık hizmetleri, proje bazlı değişim programları, eğitim ve değişim programları ve uluslararası standartlarda sunulacak olan teorik ve uygulamalı laboratuvar faaliyetleri aracılığı ile dünyadaki sosyal inovasyon merkezleri ile ilişkilerin geliştirilmesi ve kurulan bu ilişkiler aracılığı ile sosyal girişimcilik faaliyetlerinde bulunan firmalara yeni iş birlikleri imkanlarının sunulması, eğitim ve proje desteğinin verilmesi hedeflenmektedir.

4. Sosyokent Hizmetleri ve Destek Altyapı Mekanizmaları Sosyokent hizmetleri ve destek altyapı mekanizmaları Sosyokent bünyesinde faaliyet gösteren merkezler, laboratuvarlar ve ofisler aracılığı ile kamu, özel sektör, STK’lar ve uluslararası kuruluşlar olmak üzere çeşitli aktörler arasındaki iş birliğinin kurulmasını sağlayan hizmet ve destek altyapı mekanizmalarıdır. Kısacası Sosyokent modeli üç ana unsurdan oluşmaktadır;

Ulusal ve Uluslararası Aktörler

Hizmetler ve Destek Altyapı Mekanizmaları

Merkezler, Laboratuvarlar ve Ofisler

4.1. Ulusal ve Uluslararası Aktörler Sosyokent’in sunacağı hizmetler çeşitli sektörlerden ve coğrafyalardan aktörleri hedeflemektedir. Bu bağlamda iş birliği içinde olunacak aktörlerin çeşitliliği sunulacak hizmetlerin ve dolayısıyla bunu sağlayacak destek altyapı mekanizmalarının da çeşitliliğini ortaya çıkarmaktadır. Bu aktörlerle etkileşim hem Sosyokent aracılığı ile hem de Sosyokent’in hizmet vereceği firmalar ile diğer aktörler arasında olacaktır. Sosyokent’in ve bünyesinde faaliyet gösteren firmaların etkileşim içinde olacağı aktörler şunlardır:

Kamu Kurumları

Yerel Yönetimler

Ticari Şirket(ler)

STK’lar

Fon ve Sermaye Sağlayacak Kurumlar

Uluslararası Aktörler

4.2. Hizmetler ve Destek Altyapı MekanizmalarıSosyokent hem bünyesinde faaliyet gösteren firmalarla hem de etkileşim içinde olduğu aktörlerle veya başka bir deyişle paydaşları ile sunacağı hizmetler üzerinden ilişki kuracaktır. Son olarak bu hizmetler firmalara sunacağı hizmetler ile daha etkin iş birliklerinin kurulmasının önünü açacaktır. Sunulacak olan hizmetler bu aktörlerden birini hedefleyebileceği gibi birden fazla aktörü aynı anda hedefleyen daha genel hizmetler ve yetenekler de Sosyokent bünyesinde geliştirilecektir. Bu bağlamda hem dünya örnekleri hem de yerel ihtiyaçlar göz önünde bulundurularak belirlenen ve Sosyokent’in koordinasyonunda sunacağı temel hizmetler şunlardır:

Lojistik Hizmetleri

Sosyal Alan Geliştirme Hizmetleri

İnsan Kaynakları ve Kariyer Geliştirme Hizmetleri

Tanıtım ve İletişim Hizmetleri

Girişimciler İçin Kuluçka Hizmetleri

Sosyal Ar-Ge Hizmetleri

Teorik ve Uygulamalı Laboratuvar Hizmetleri

Simülasyon Hizmetleri

Sosyal İnovasyon Veritabanı ve Haritalama Hizmetleri

Network Geliştirme Hizmetleri

Tasarım Hizmetleri ve Ergonomi

4.3. Merkezler, Laboratuvarlar ve OfislerSosyokent’in sunacağı bu hizmetler, üniversite ve Sosyokent bünyesinde faaliyet gösterecek olan merkezler ve ilişkili diğer altyapı mekanizmaları (laboratuvar ve ofisler) ile sağlanacaktır. Sosyokent işletici şirketi (Sosyokent A.Ş.) bu merkezler ve altyapı birimlerinin koordinatörü olacak ve gerekli durumlarda aktörler ile iş birliklerinin geliştirilmesi için faaliyette bulunacaktır. Bu merkezler Sosyokent bünyesinde faaliyet gösteren firmalara her türlü akademik ve pratik desteği sağlayacak ve kamu ve STK’lar ile iş birliği içinde çözüm odaklı projeler ve fikirler geliştirecektir. Kurulacak olan merkezler şunlardır:

ASBÜ Sosyal İnovasyon Merkezi (ASBÜSİM)

Yaratıcı Tasarım Merkezi

Sosyal Girişimcilik Destek Merkezi

Proje Kapasitesi Geliştirme Merkezi

Engelsiz Girişimcilik Merkezi Merkezlere ek olarak kurulacak olan teorik ve uygulamalı laboratuvarlar firmaların fikir ve iş geliştirme süreçlerine destek sağlayacak, kamunun istediği bilimsel araştırmaları yapacak ve STK’lar ile iş birliği içerisinde ortak projelerin geliştirilmesini destekleyecektir. Kurulacak olan laboratuvarlar şunlardır:

Sosyal Etki Analizi Laboratuvarı

Yaratıcı Tasarım Laboratuvarı

Sosyal Simülasyon Laboratuvarı

Sürdürülebilir Kamu Hizmeti Laboratuvarı

Ortak Pazarlama ve Tanıtım Laboratuvarı Sosyokent insan kaynakları, bilgi transferi, iletişim gibi konularda firmalara destek verecektir. Bu alanlarda kurulacak olan ofisler aracılığı ile yürütülecek olan bu hizmetler firmaların tek başına yatırım yapması zor olan alanlarda ortak platformlar geliştirecek ve tek elden hukuk danışmanlığı, sertifikasyon (örneğin İşkur sertifikası) gibi konularda firmalara destek hizmetleri sunacaktır. Kurulacak olan ofisler şunlardır:

İnsan Kaynakları ve Kariyer Ofisi

Ortak İnsan Kaynakları Ofisi

Bilgi Transfer Ofisi (BTO)

Tanıtım ve İletişim Ofisi

Proje Fikir Geliştirme Ofisi

Şekil 4: Sosyokent ve aktörler arası iş birliği modeli: sunulan hizmetler

5. Sosyokent Girişimcilik Kapasitesi

Girişimci Kaynakları (ASBÜ öğrenci ve akademisyenleri, diğer üniversite öğrenci ve akademisyenleri, gençler, vb..)

Girişimci Potansiyeli Analiz ve Tespitine Dair Yöntem ve Mekanizmalar

Girişimci Farkındalığına Dair Geliştirme Programları / Eğitim Seminerleri (örnek olarak TUBİTAK destekli girişimci eğitimi seminer programı …)

Girişimci Destekleme Mekanizması

6. Sosyal İnovasyonda Finansman Modeli Sosyal inovasyon ve girişimcilik konusunda finansman modeli çok çeşitli kaynaklardan beslenen bir yapı olarak tasarlanmıştır. Bu kaynaklar Sosyokent’in kuruluş aşamalarının çeşitli dönemlerinde farklı katkılarda bulunacak ve uzun vadede sürdürülebilirlik açısından kritik olan kâr amacı güden sosyal inovasyon ve girişimcilik faaliyetlerinin destelenmesini sağlayacaktır. Sosyal inovasyon finansman modelinin dört temel unsuru ve yapının aktörleri şunlardır;

Kamu Sektörü

Girişim/Risk Sermayesi ve Melek Yatırımcılar

Kitle Fonlaması

Uluslararası Fon Kaynaklarıdır. Burada belirtilen fon kaynaklarına erişmek ve sosyal inovasyon faaliyetleri ve sosyal girişimcilik projeleri açısında sürdürülebilir fonlamayı mümkün kılmak, Sosyokent bünyesinde çeşitli kurumsal yapıların tasarlanması ve girişimcilerin bu yolla desteklenmesi ile mümkün olacaktır. Bu bağlamda Sosyokent bünyesindeki merkezler ve sağlayacakları hizmetlerle fon kaynakları arasındaki ilişkiler ağı tasarlanmalı ve hangi durumlarda hangi fon çeşidine başvurulacağı ortaya konulmalıdır.

6.1. Kamu SektörüSosyokent Ankara’da olması kamu sektörünün rolü açısından kritik bir öneme sahiptir. Buna ek olarak sosyal inovasyon ve girişimcilik faaliyetlerinin sağlık, eğitim ve çevre gibi alanlarda yoğunlaşmış olması da kamuya önemli roller vermektedir. Kısacası, kamun (eğitim, sağlık, çevre, aile vb. bakanlıklar) sosyal inovasyon alanında talep tarafındaki belki de en önemli aktördür. Sosyokent finansman modelinin temel aktörünün en azından kısa ve orta vadede kamu kurumları olduğu göz ününde bulundurularak yaygın etkiye sahip projelerin ve fikirlerin sürdürülebilir bir şekilde desteklenmesi için her bir kurumun kendi bünyesinde sosyal inovasyon ve girişimcilik faaliyetlerinin desteklenmesi için birimler oluşturulmasının teşvik edilmesi önemlidir. Bu birimlerde çalıştırılan personel, Sosyokent bünyesindeki eğitim faaliyetleri ve laboratuvar çalışmalarında da etkin roller oynayabilir. Bu yolla yetişen ve sosyal inovasyon alanında farkındalığa sahip kamu personeli kamunun finanse ettiği/edeceği sosyal inovasyon projelerinin değerlendirilmesinde önemli roller üstlenecektir. Bu faaliyetlerin bir ayağı da daha çok geleneksel girişimcilik projelerini ve fikirlerini destekleyen TÜBİTAK ve KOSGEB gibi kurumların personelinin de sosyal inovasyon ve girişimcilik alanlarında eğitilerek bu alanlara yönelik finansman ihtiyaçlarının karşılanmasında kurum çeşitliliğinin arttırılmasının sağlanmasıdır.

6.2. Girişim/Risk Sermayesi ve Melek Yatırımlar Ülkemizde her ne kadar çok yeni olsa da girişim sermayesi (venture capital) ve melek yatırımcılar (business angels/angel investors) sosyal inovasyon ve girişimcilik projelerinin ve fikirlerinin desteklenmesi için kullanılabilir. Girişim sermayesi şirketleri temelde inovatif fikri olan ancak bu fikri hayata geçirecek sermayesi olmayan girişimcilere başlangıç sermayesi sağlayan şirketlerdir. Daha çok ABD’de yaygın olan bu şirketler, yüksek teknolojili sektörlerde faaliyet gösteren işletmelerin finansal kaynak ihtiyaçlarının kuruluşlarının ilk dönemlerinde karşılanmasına katkıda bulunurlar. Aslında girişim sermayesinin bir çeşidi olarak değerlendirilebilecek melek yatırımcılar, girişimleri Türkiye’de Bireysel Katılım Sermayesi Yönetmeliğinin 2013 yılında kabul edilmesiyle faaliyete geçmiş bir finansman modelidir. Bu finansman modeline dair düzenlemeler Hazine Müsteşarlığı tarafından yapılmaktadır. Finansmana ulaşmada güçlük çeken yeni girişimciler için melek yatırımcılar hem tecrübe ve bilgi birikimi sağlamakta hem de sermayeleri ile katkıda bulunmaktadırlar. Girişimleri ve yeni fikirleri başlangıç sermayesi ile destekleyen bu tür melek yatırımcılar desteklemiş oldukları firmalar büyüyüp kâra geçtiğinde hisselerini satıp başka yeni fikirleri ve girişimcileri destekleyebilmektedirler. Hem risk sermayesi hem de melek yatırımcılar yazılım, sağlık medikal ve biyoteknoloji gibi Sosyokent vizyonunda da bahsedilen alanlarda bir finansman kaynağı olarak katkı sağlayacak modellerdir.

6.3. Kitle Fonlaması Sosyal inovasyon ve girişimcilik faaliyetleri açısından önem arz eden başka bir finansman modeli de kitle fonlamasıdır (crowd funding). Bu finansman modeli ABD ve Batı Avrupa ülkelerinde yeni kurulan şirketler tarafından başvurulan kaynak bulma araçlarından biridir. Bu yolla daha çok bir imece usulü içerisinde online bir arayüzle bir araya gelen kalabalık bir finansör veya yardımsever grubu inovatif fikirlere güçleri nispetinde kaynak sağlamaktadır. Bir kuluçka merkezi olarak da dizayn edilen Sosyokent’e bu yenilikçi finansman modelinin kullanılması ile birçok kişi yenilikçi fikirleri kendi bütçeleri oranında destekleyebilecek ve bunu yardım faaliyeti veya hisse satın alarak ticari bir faaliyet olarak tasarlayabilecektir. Bu amaçla Sosyokent bünyesinde web sitesi tasarlanacak ve potansiyel finansörler ve sosyal girişimciler bir araya getirilecektir.

6.4. Uluslararası Fonlar AB fonları ve benzeri uluslararası fonlar da sosyal girişimcilik ve inovasyon faaliyetleri açısından önemlidir. Bu bağlamda Avrupa Birliği tarafından sağlanan fonlar ayrı bir öneme sahiptir. Avrupa Birliği Çerçeve programları (framework programmes) Ar-Ge ve inovasyon faaliyetlerinin desteklendiği temel finans kaynaklarıdır. 1984 yılından beri uygulanmakta olan çerçeve programları ile hem geleneksel Ar-Ge ve inovasyon faaliyetlerinde hem de sosyal inovasyon ve girişimcilik alanlarında birçok yeni fikir ve girişimci desteklenmiştir (Financing Social Impact, 2012). ASBÜ Sosyokent bunlar ve benzeri finansal kaynaklara kolay ulaşım için bünyesinde faaliyet gösteren firmalar ve STK’lara proje yazım desteği ve danışmanlık hizmeti vererek girişimcilerin uluslararası fonlara ulaşmasını kolaylaştıracaktır. Bu bağlamda özellikle uluslararası proje başvuru süreçlerini içeren bir el kitabının hazırlanması planlanmaktadır.